Έμεινε γνωστή ως η «Μεγάλη Απόδραση». Σαν σήμερα, τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Μαρτίου 1944, έγινε μία μαζική απόπειρα απόδρασης αιχμαλώτων των Συμμάχων από το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Stalag Luft III, στη σημερινή Πολωνία. Μάλιστα, η ιστορική αυτή πρωτοβουλία έγινε μέχρι και διάσημη ταινία με πρωταγωνιστή τον Στιβ ΜακΚουίν.
Το συγκεκριμένο στρατόπεδο χαρακτηριζόταν ως υψίστης ασφαλείας από τους ναζί και εκεί στέλνονταν οι πιο… άτακτοι από τους αιχμαλώτους πολέμου. Μάλιστα, ο διοικητής του Stalag Luft III φον Λούγκερ διατράνωνε παντού πως «δεν θα υπάρξουν αποδράσεις από αυτό το στρατόπεδο».
Βέβαια, σε αυτή τη φυλακή δεν υπήρχαν οι συνηθισμένες συνθήκες που επικρατούσαν σε στρατόπεδα όπως το Άουσβιτς ή το Νταχάου. Όλοι οι κρατούμενοι ήταν αξιωματικοί, η πλειονότητα των οποίων είχε συλληφθεί μετά από τραυματισμούς στα πεδία των μαχών. Έτσι δεν υποβάλλονταν σε βασανιστήρια ούτε έκαναν καταναγκαστικές εργασίες.
Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε τους αιχμαλώτους να καταστρώσουν σχέδια για να αποδράσουν από το «Αλκατράζ» των ναζί. Πρέπει να σημειωθεί πως το μέρος που είχε χτιστεί το στρατόπεδο ήταν ένα κακοτράχαλο, ορεινό τοπίο και βέβαια υπήρχε λόγος για αυτό. Οι ναζί αξιωματικοί είχαν σκεφτεί τα πάντα. Ακόμα και το να ανοίξουν οι κρατούμενοι τούνελ ώστε να αποδράσουν. Σε ένα τέτοιο έδαφος ήταν δύσκολο να ανοίξουν τούνελ.
Όχι ένα ή δύο αλλά… τρία τούνελ για την ελευθερία
Οι κρατούμενοι όμως είχαν διαφορετική γνώμη. Ένας από τους αιχμαλώτους, ο επισμηναγός της RAF, Ρότζερ Μπούσελ, κατάστρωσε ένα φιλόδοξο σχέδιο, στο οποίο περιλάμβανε τη διάνοιξη όχι ενός ή δύο αλλά… τριών τούνελ στο αμμώδες έδαφος, τα οποία θα επέτρεπαν τη διαφυγή 200 αιχμαλώτων. Ήταν κάτι που δεν είχε επιχειρηθεί ποτέ σε τέτοια κλίμακα.
Στο εν λόγω εγχείρημα συνέβαλαν 600 κρατούμενοι. Τα τούνελ βρίσκονταν σε μεγάλο βάθος, εννέα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης και έφεραν τις κωδικές ονομασίες «Τομ», «Ντικ» και «Χάρι». Μάλιστα, για να διαφυλαχθεί η μυστικότητα του εγχειρήματος, ο Μπούσελ φρόντισε να απειλήσει με φοβερές συνέπειες όποιον τολμούσε καν να ξεστομίσει τη λέξη τούνελ.
Για τη στήριξη των τούνελ, οι κρατούμενοι κατάφεραν να κλέψουν γύρω στις 4.000 σανίδες κρεβατιών και 52 μεγάλα τραπέζια. Το τούνελ «Τομ» ξεκινούσε σε ένα «τυφλό» σημείο ενός κτιρίου της Βόρειας Πτέρυγας όπου δεν έπεφταν τα φώτα των φρουρών, ούτε περνούσε από εκεί περίπολος. Η είσοδος του «Ντικ» ήταν μέσα σε ένα φρεάτιο αποστράγγισης στις τουαλέτες. Το τούνελ «Χάρι» ξεκινούσε κάτω από μια σόμπα. Το κάθε τούνελ είχε βάθος εννέα μέτρα και το πλάτος του ήταν μόλις 60 πόντους.
Παρά, όμως, τη μυστικότητα που είχε τηρηθεί, οι Γερμανοί εντόπισαν το τούνελ «Τομ» και το ανατίναξαν. Το τούνελ «Ντικ» τελικά χρειάστηκε επίσης να εγκαταλειφθεί, καθώς το πυκνό χιόνι έφραξε την έξοδο, το «Χάρι» όμως ολοκληρώθηκε κανονικά τον Μάρτιο του 1944.
Το τούνελ «Χάρι» / Φωτ.: Wikipedia
Η στιγμή της «Μεγάλης Απόδρασης»
Επικεφαλής της απόδρασης θα ήταν ο Μπούσελ, μαζί με μία ομάδα τριάντα ανδρών που μιλούσαν γερμανικά και είχαν καλύτερες πιθανότητες να τα καταφέρουν. Έπειτα θα ακολουθούσαν άλλοι εβδομήντα, που είχαν δουλέψει πιο σκληρά για την ολοκλήρωση του τούνελ και τελικά άλλοι εκατό, πουν επιλέχθηκαν με κλήρο.
Το βράδυ της 24ης Μαρτίου χώθηκαν στο στενό τούνελ των 102 μέτρων, έφτασαν στην άλλη άκρη του, άνοιξαν την καταπακτή έξω από το συρματόπλεγμα του στρατοπέδου και ένας ένας γλίστρησαν μέσα στο δάσος. Στη 01:00 το πρωί της 25ης Μαρτίου, ένα μικρό κομμάτι του τούνελ κατέρρευσε και χρειάστηκε επισκευή, Μέχρι τις 04:55 το πρωί, οπότε οι Γερμανοί εντόπισαν τον παρασημοφορεμένο Χένρι Τρεντ να χώνεται στο δάσος και σήμαναν συναγερμό, είχαν καταφέρει να βγουν έξω 77 άνδρες.
Το τούνελ εντοπίστηκε και οι Γερμανοί το γέμισαν με βοθρολύματα και μπάζα. Όσο για τους δραπέτες, οι ναζί εξαπέλυσαν γιγάντιο ανθρωποκυνηγητό, με τον Χίτλερ να εξοργίζεται τόσο πολύ που επιστράτευσε μέχρι και την Γκεστάπο!
Τελικά, από τους 76 της μεγάλης απόδρασης, οι 50 εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, μόλις τρεις, δύο Νορβηγοί και ένας Ολλανδός αξιωματικός, κατάφεραν να διαφύγουν από την κατεχόμενη Ευρώπη και να σωθούν, ενώ οι υπόλοιποι επέστρεψαν στα κελιά τους. Ανάμεσά σε αυτούς που εκτελέστηκαν ήταν και ο ιθύνων νους της απόδρασης, ο Ρότζερ Μπούσελ.
Και ένας Έλληνας στη «Μεγάλη Απόδραση»
Ανάμεσα στους 100 που επιλέχθηκαν με κλήρο να αποδράσουν ήταν και ο κρατούμενος «Νο 1822». Ο Έλληνας ανθυποσμηναγός Σωτήρης Σκάντζικας, γνωστός στους συγκρατουμένους του και ως «Νικ».
Γεννημένος το 1921 στην Αθήνα, ο πόλεμος βρήκε τον Σκάντζικα δόκιμο στη Σχολή της Αεροπορίας. Όταν έσπασε το μέτωπο, έφυγε για τη Μέση Ανατολή όπου συνέχισε να εκπαιδεύεται. Έλαβε μέρος στις συμμαχικές επιχειρήσεις του Αφρικανικού Μετώπου ως κυβερνήτης. Στην τελευταία του αποστολή πέταξε στην κατεχόμενη Κρήτη προκειμένου να χτυπήσει γερμανικούς στόχους στο πλαίσιο της επιχείρησης «Θέτις». Ο Σκάντζικας πετάει με ένα Hurricane, το οποίο στη διάρκεια της μάχης δέχθηκε πυρά από το ναζιστικό αντιαεροπορικό πυροβολικό και καταρρίφθηκε. Ο Σκάντζικας πρόλαβε να εγκαταλείψει το φλεγόμενο αεροσκάφος αλλά έπεσε στα χέρια του εχθρού. Με συνοπτικές διαδικασίες οι ναζί τον μετέφεραν στο Stalag Luft III.
Τη νύχτα της «Μεγάλης Απόδρασης» ο Σκάντζικας είχε το νούμερο 49 (μεταξύ των 100) και είχε στα χέρια του μια πλαστή ταυτότητα ενώ τον είχαν εφοδιάσει και με πολιτικά ρούχα.
Ο Σωτήρης Σκάντζικας ήθελε να κατευθυνθεί προς τα τσεχοσλοβάκικα σύνορα, να περάσει στην Ελλάδα και, μέσω Τουρκίας, να φτάσει στη Μέση Ανατολή για να συνεχίσει να πολεμά. Η τύχη του, ωστόσο, σταμάτησε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Τσίμπσντορφ. Εκεί έπεσε πάνω σε γερμανικό μπλόκο και συνελήφθη.
Την Τετάρτη 28 Μαρτίου 1944, στις 14:00, ο Σκάντζικας οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Σε μια από τις δίκες της Νυρεμβέργης αποκαλύφθηκε ότι εκτελέστηκε στις 29 Μαρτίου από στρατιώτη της Γκεστάπο, κάτω «από αδιευκρίνιστες συνθήκες». Η σορός του αποτεφρώθηκε στο κρεματόριο της πόλης Χίρσμπεργκ και η τεφροδόχος του στάλθηκε πίσω στο στρατόπεδο απ’ όπου είχε δραπετεύσει.
Μνημείο για τους 50 που εκτελέστηκαν / Φωτ.: Wikipedia
