Στις 24 Αυγούστου 2006, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (IAU) έλαβε μια απόφαση που επρόκειτο να αλλάξει το ηλιακό μας σύστημα για πάντα. Τα μέλη της IAU, λοιπόν, ψήφισαν επί μιας μακροχρόνιας πρότασης που όριζε τι ακριβώς εννοούν οι αστρονόμοι με τον όρο «πλανήτης» και έτσι ο Πλούτωνας κατηγοριοποιήθηκε εκ νέου ως πλανήτης-νάνος, επομένως οι πλανητές στο ηλιακό μας σύστημα μειώθηκαν από εννέα σε οκτώ. Πάντως, 17 χρόνια αργότερα, η απόφαση αυτή παραμένει το ίδιο αμφιλεγόμενη όσο ποτέ, όπως επισημαίνει το IFL Science.
{https://twitter.com/IFLScience/status/1694741363831816289}
Πώς ορίζεται ένα ουράνιο σώμα ως πλανήτης
Η IAU εξέτασε πολλούς πιθανούς ορισμούς, οι οποίοι θα περιλάμβαναν πλανήτες γύρω από άλλα αστέρια – εξωπλανήτες – και πλανήτες που έχουν βγει από το αστρικό τους σύστημα. Παρ’ όλα αυτά, τέθηκαν ζητήματα σχετικά με την αδυναμία να συμπεριληφθούν οι λεγόμενοι «ορφανοί πλανήτες», δηλαδή οι πλανήτες που «αποπέμφθηκαν» από τα αστρικά τους συστήματα.
Τελικά, την τελευταία ημέρα της δεκαήμερης διάσκεψης στην Πράγα, ο σημερινός ορισμός προτάθηκε, ψηφίστηκε και εγκρίθηκε. Ένας πλανήτης πρέπει να πληροί τρεις προϋποθέσεις: Πρέπει να βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο οπότε όλοι οι εξωπλανήτες και οι «ορφανοί πλανήτες» αποκλείονται. Πρέπει, επίσης, να έχει φτάσει σε υδροστατική ισορροπία που σημαίνει ότι πρέπει να είναι περίπου σφαιρικός. Πρέπει, τέλος, να έχει καθαρίσει την τροχιά του όντας το κύριο βαρυτικό σώμα εκεί.
Γιατί «υποβιβάστηκε» ο Πλούτωνας
Ο Πλούτωνας ικανοποιεί τις δύο προαναφερθείσες προϋποθέσεις, όχι όμως και την τρίτη. Συγκεκριμένα, ο Πλούτωνας δεν έχει καθαρίσει την τροχιά του, την οποία εν μέρει μοιράζεται με τον πλανήτη Ποσειδώνα. Εντούτοις, οι υπερασπιστές της πλανητικής ιδιότητας του Πλούτωνα ισχυρίστηκαν ότι η Γη, ο Άρης, ο Δίας και ο Ποσειδώνας δεν έχουν, επίσης, καθαρίσει την τροχιά τους. Ωστόσο, αν εξαιρέσουμε τη Σελήνη, η Γη είναι 1,7 εκατομμύρια φορές βαρύτερη από τους υπόλοιπους αστεροειδείς που διασχίζουν την τροχιά της. Ο Πλούτωνας, όμως, είναι μόλις 0,07 φορές βαρύτερος από αυτούς.
Η συζήτηση – εντός και εκτός των επιστημονικών κύκλων – χαρακτήρισε ως «υποβιβασμό» και όχι ως «ταξινόμηση» την εκ νέου κατηγοριοποίηση του Πλούτωνα, αλλά θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι ο Πλούτωνας αναβαθμίστηκε με έναν τρόπο και έτσι αποτελεί το πρώτο παράδειγμα δύο νέων κατηγοριών ανάμεσα στα ουράνια σώματα, δηλαδή των πλανητών-νάνων και των πλουτοειδών.
Βέβαια, οι υπέρμαχοι της εκάστοτε άποψης τονίζουν πως ο ορισμός ενός πλανήτη απέχει πολύ από το να είναι τέλειος και σημειώνουν πόσο συχνά οι πλανήτες ορίζονται, όχι μόνο ως πλανήτες, αλλά και με επιπλέον επίθετα: βραχώδεις, γίγαντες αερίων, γίγαντες πάγου κ.λπ. Έτσι, κάποτε, ίσως ο όρος «νάνος» να θεωρηθεί υποκατηγορία του όρου «πλανήτη» και όχι κάτι διαφορετικό. Ο όρος επινοήθηκε αρχικά με αυτό το σκεπτικό από τον Άλαν Στερν, τον κύριο ερευνητή του «New Horizons», το οποίο επισκέφθηκε τον Πλούτωνα το 2015. Πάντως, ο ίδιος θα επιθυμούσε πραγματικά ο Πλούτωνας να χαρακτηρισθεί ξανά ως πλανήτης.
{https://youtu.be/waxcv2kDGGA}
Το μυστήριο του Πλούτωνα
Υπάρχουν πολλά άλλα πράγματα που κάνουν τον Πλούτωνα τόσο παράξενο. Για παράδειγμα, κανένα από τα πέντε φεγγάρια του δεν βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη-νάνο. Όλα περιστρέφονται γύρω από ένα σημείο έξω από τον Πλούτωνα και ο Χάροντας, το μεγαλύτερο φεγγάρι του, ευθύνεται γι’ αυτό.
Συγκεκριμένα, ο Χάροντας έχει περίπου τη μισή διάμετρο του Πλούτωνα και περίπου το ένα όγδοο της μάζας του. Παρ’ όλα αυτά, το εν λόγω φεγγάρι είναι τόσο μεγάλο που το βαρύκεντρο αυτού του συστήματος, δηλαδή το σημείο γύρω από το οποίο περιστρέφονται τα αντικείμενα σε ένα σύστημα, απέχει στην πραγματικότητα 960 χιλιόμετρα από την επιφάνεια του Πλούτωνα, επομένως είναι πραγματικά πολύ μακριά από τον πλανήτη-νάνο, περίπου το 83% της ακτίνας του.
Οκτώ, εννέα ή δέκα πλανήτες;
Το μόνο που είναι σίγουρο μεταξύ των αστρονόμων είναι πως δεν μπορούμε να έχουμε πλέον εννέα πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα. Η αιτία γι’ αυτό ονομάζεται Έρις, που είναι ένας πλανήτης-νάνος και πήρε το όνομά του από την Έριδα, τη θεά της διαμάχης και της διχόνοιας.
Αναλυτικά, ο πλανήτης-νάος Έρις έχει μεγαλύτερη μάζα από τον Πλούτωνα και είναι μόνο λίγο μικρότερος, οπότε αν ο Πλούτωνας μπορεί να θεωρηθεί πλανήτης, γιατί όχι και ο Έρις; Η ανακοίνωση της ανακάλυψής του από τους Μάικ Μπράουν, Τσαντ Τρουχίγιο και Ντέιβιντ Ραμπίνοβιτς αποκαλούσε το εν λόγω ουράνιο σώμα ως τον «δέκατο πλανήτη».
Η ύπαρξη αυτού του κόσμου ανάγκασε την IAU να υιοθετήσει το προαναφερθέν ψήφισμα. Έτσι, είτε έχουμε οκτώ πλανήτες είτε έχουμε τουλάχιστον δεκατρείς, προσθέτοντας τους πλανήτες-νάνους [Δήμητρα, Πλούτωνας, Έρις, Χαουμέια και Μακεμάκε]. Επίσης, πολλοί έχουν αναγνωριστεί ως πλανήτες-νάνοι από την αστρονομική κοινότητα, αλλά όχι ακόμα από την IAU.
Ο μόνος τρόπος για να έχουμε και πάλι εννέα πλανήτες είναι να διατηρήσουμε τον τρέχοντα ορισμό και να ελπίζουμε ότι ο Μάικ Μπράουν και οι συνάδελφοί του έχουν δίκιο στην υποψία ότι υπάρχει ένας μεγάλος και ογκώδης πλανήτης μακριά από τον Ήλιο που δεν έχουμε βρει ακόμα.
