Η Δύση και, ειδικότερα, η Ευρώπη αντιμετωπίζουν δύο ζωτικές προκλήσεις στον Βορρά και στον Νότο της Ευρασίας. Καθώς η παρακμή της αμερικανικής ηγεμονίας ενθαρρύνει περιφερειακές φιλοδοξίες, η Ρωσία και το Ιράν οραματίζονται την αναβίωση της αυτοκρατορικής αίγλης. Πρόκειται για δύο κράτη τα οποία στηρίζουν την οικονομική τους επιβίωση στους φυσικούς πόρους, κυρίως στην ενέργεια. Ανήκουν, δηλαδή, στην κατηγορία των προσοδοθηρικών χωρών, όπου το εύκολο κέρδος αποθαρρύνει την καινοτομία και την παραγωγικότητα και, παραλλήλως, καλλιεργεί τη διαφθορά και τον απολυταρχισμό.
Με τα αυτοκρατορικά όνειρα και την εξωστρεφή επιθετικότητα, οι ηγεσίες των χωρών αυτών επιδιώκουν να εξαγάγουν τα εσωτερικά τους προβλήματα, με γνώμονα και τη διατήρηση της εσωτερικής εξουσίας. Προς το εσωτερικό, καθώς και προς τα κρατικά όργανα εκτός εδάφους, καλλιεργούν τον θρησκευτικό φανατισμό, κατ’ αναλογίαν με τη σοβιετική αξιοποίηση της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Η προφανής εργαλειοποίηση της θρησκείας στο Ιράν αναπτύσσεται και στη Ρωσία του Πούτιν.
Το Ιράν και η Ρωσία ακολουθούν τη σοβιετική παράδοση. Το Ιράν ενεργεί εμμέσως, με τις οργανώσεις Χαμάς, Χεζμπολάχ, Χούθι και τις μουσουλμανικές διασπορές στις δυτικές χώρες· όπως έπραττε η Σοβιετική Ενωση με τα κομμουνιστικά κόμματα και την Κούβα. Η Ρωσία αξιοποιεί τις ρωσόφωνες μειονότητες και τα ρωσόφιλα δίκτυα, την ψυχροπολεμική της κληρονομιά.
Και στις δύο περιπτώσεις, το βάρος της σύγκρουσης το φέρουν μεμονωμένες συμμαχικές χώρες· η Ουκρανία και το Ισραήλ. Οι δυτικές δυνάμεις υποστηρίζουν τις δύο αυτές χώρες ποικιλοτρόπως, αλλά χωρίς ενιαία στρατηγική. Κάθε μία κάνει τους δικούς της υπολογισμούς – ως ποιον βαθμό επιθυμεί ή τη συμφέρει να δυσαρεστήσει τη Ρωσία ή/και το Ιράν. Υπεισέρχονται οικονομικοί παράγοντες: η εξάρτηση, παλαιότερη, τρέχουσα, μελλοντική, από τους ενεργειακούς πόρους· ο φόβος της τρομοκρατίας· η ανησυχία για τις εκλογικές συνέπειες μιας καθαρής στάσης.
Τα διλήμματα είναι επίσης συγκρίσιμα. Ως συνέπεια της κόπωσης ή ανθρωπιστικών διλημμάτων, επιδιώκονται συμβιβασμοί ή, έστω, κάποια «συνεννόηση» με τις αναθεωρητικές δυνάμεις. Εξασφαλίζεται έτσι ο χρόνος να ανασυνταχθούν και να ετοιμαστούν για νέες εφορμήσεις, από ισχυρότερες θέσεις. Η Ρωσία, εφόσον επιτύχει μια νίκη ή, έστω, «μη ήττα» στην Ουκρανία, θα επανέλθει επιθετικά εν ευθέτω χρόνω. Το Ιράν αναμένει την ολοκλήρωση του πυρηνικού του προγράμματος πριν επιδιώξει μια γενικευμένη αναμέτρηση με το Ισραήλ. Με κυνικά γεωστρατηγικά κριτήρια, και στις δύο περιπτώσεις, η Δύση έχει συμφέρον να πλήξει τους δύο αντιπάλους της – όσο ακόμη υφίσταται «παράθυρο ευκαιρίας». Το αντιλαμβάνονται πρώτοι οι Ισραηλινοί και οι Ουκρανοί.
Σε αντίθεση με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, η ηγεσία της δημοκρατικής Δύσης αργεί να συνειδητοποιήσει τα στρατηγικά διακυβεύματα και να πείσει την κοινή της γνώμη για τις αναγκαίες προσπάθειες και θυσίες. Στον Πρώτο και στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι δημοκρατικές αδυναμίες ανεστάλησαν, όταν φάνηκαν οι συνέπειες των ψευδαισθήσεων και της ατολμίας. Σήμερα το διακύβευμα έχει καταστεί έτι μείζον, καθώς τα απολυταρχικά καθεστώτα ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν μέσα μαζικής καταστροφής.
Ο κύριος Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωγραφίας και Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris 1).
