Σαν σήμερα (2/4) το 1804 γεννήθηκε στην Οντένσε της Δανίας ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ο μεγαλύτερος παιδικός παραμυθάς με μια ζωή που αποτελεί ακόμα και σήμερα ένα μυστήριο.
«Το άλλο πρωί βρέθηκε το κοριτσάκι κουρνιασμένο στη γωνία. Τα μάγουλά της ήταν ρόδινα, τα χείλη της χαμογελαστά, αλλά το κρύο της τελευταίας νύχτας του παλιού χρόνου είχε ξυλιάσει το κορμάκι της. Ο ήλιος της Πρωτοχρονιάς έλαμψε πάνω από το άψυχο παιδί, που έγερνε στον τοίχο μ’ ένα μάτσο καμένα σπίρτα στην αγκαλιά του. «Προσπαθούσε να ζεσταθεί το κακόμοιρο!» έλεγε ο κόσμος. Αλλά κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί τα υπέροχα πράγματα που είχε δει, ούτε ότι εκείνη την ώρα κάπου πολύ ψηλά η μικρή και η γιαγιά της χαιρόντουσαν την ωραιότερη Πρωτοχρονιά τους».
Αυτό είναι το τέλος ενός μικρού παραμυθιού με τίτλο «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα». Εκδόθηκε πριν αρκετά χρόνια, το 1845 για την ακρίβεια, όμως είναι δύσκολο να βρεις παιδί, που να μην το έχει διαβάσει ή δει ένα από τα πολλά animations που έχουν βασιστεί πάνω του. Έτσι έγινε και με μένα, όταν ήμουν πιτσιρίκι. Θυμάμαι να διαβάζω μια εικονογραφημένη έκδοση του παραμυθιού, να βλέπω τις εικόνες, να τρέμω από το κρύο μαζί με το κοριτσάκι, που μιλούσε στη γιαγιά του, ανάβοντας τα σπίρτα της. Και μετά διάβασα τις παραπάνω γραμμές στο τέλος και «πάγωσα». Τί έγινε στο κοριτσάκι; Πέθανε; Είναι δυνατόν σε ένα παιδικό παραμύθι να πεθαίνει στο τέλος η πρωταγωνίστριά του, ένα μικρό κοριτσάκι;
Ο συγγραφέας αυτού του παραμυθιού ονομάζεται Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και γεννήθηκε σαν σήμερα (2/4) το μακρινό 1805, στην Οντένσε της Δανίας. Η ζωή του παραμένει ένα μυστήριο ακόμα και σήμερα. Αν και στη Δανία θεωρείται εθνικός θησαυρός κι έχουν εκδοθεί πάμπολλες βιογραφίες του (και η αυτοβιογραφία του), σχεδόν όλες είναι πιο… λευκές και από το χιόνι που έπεφτε πάνω στο κοριτσάκι με τα σπίρτα.
Το 2000, όμως, κυκλοφόρησε το «Hans Christian Andersen: The Life of a Storyteller» της Τζάκι Γουλλσλάγκερ και πολύς κόσμος είχε την ευκαιρία να μάθει μερικές λεπτομέρειες από τη ζωή του Δανού παραμυθά, που ίσως εξηγούν την ενδόμυχη κλίση του προς την κατάθλιψη, η οποία ήταν και η κινητήρια δύναμή του προς την συγγραφή.
Κάτι που πολλοί δεν ξέρουν, είναι πως ο Άντερσεν, αν και είναι παγκοσμίως γνωστός για τα παραμύθια του, ήταν ένας εξαιρετικός… travel blogger! Στην προσπάθειά του να κερδίσει την αναγνώριση των συναδέλφων του, ταξίδευε πολύ συχνά στο Παρίσι, το Βερολίνο και την Αγγλία, όπου γνώριζε από κοντά συγγραφείς, όπως ο Κάρολος Ντίκενς και όλες αυτές τις εμπειρίες τις κατέγραφε στο ημερολόγιό του. Πάνω σ’ αυτό βασίστηκε και η αυτοβιογραφία του, όμως αρκετά κομμάτια έμειναν απ’ έξω κι έπρεπε να έρθει η Γουλλσλάγκερ για να τα μάθουμε.
Για παράδειγμα, είναι γνωστό πως ο Άντερσεν δεν είχε καμία σεξουαλική επαφή στη ζωή του. Αυτό, όμως, που δεν ξέραμε, είναι πως όταν βρισκόταν στο Παρίσι, επισκεπτόταν συχνά μπουρδέλα στην περιοχή του Saint-Denis, όπου μιλούσε με τις εκδιδόμενες γυναίκες και στη συνέχεια επέστρεφε στο δωμάτιό του για να αυνανιστεί, που σημαίνει ότι δεν ήταν ακριβώς… ασέξουαλ, αλλά περισσότερο υπέφερε από κοινωνικά ταμπού και μια έλλειψη ταυτοποίησης της δικής του σεξουαλικότητας. Αν και όπως είπαμε δεν είχε σεξουαλικές επαφές στη ζωή του, μέσω των ημερολογίων του μάθαμε ότι ήταν σφόδρα ερωτευμένος με τρεις γυναίκες στη ζωή του, όμως και οι τρεις είχαν το κοινό χαρακτηριστικό να είναι απίθανη μια σχέση μαζί τους, ενώ είναι γνωστό πως έγραφε παθιασμένα ερωτικά γράμματα προς νεαρούς. Τέτοιου είδους λεπτομέρειες βρίσκονται στα ημερολόγιά του, όμως για ευνόητους λόγους δεν εμφανίστηκαν ποτέ στις επίσημες βιογραφίες του.
Διαβάζοντας το βιβλίο της Γουλλσλάγκερ, καταλαβαίνουμε πως ο Άντερσεν, ο μεγαλύτερος ίσως παιδικός παραμυθάς στην ιστορία, ήταν μια πολύ μυστήρια και σκοτεινή προσωπικότητα, κάτι που αντικατοπριζόταν σε ένα βαθμό και στα έργα του. Οι ήρωές του δεν ήταν ποτέ φωτεινοί, αλλά περισσότερο βασανισμένα πλάσματα, στην αναζήτηση αγάπης και τρυφερότητας. Σε ένα βαθμό, ο Άντερσεν μετέφερε τον εαυτό του στους ήρωές του, ακόμα και αν αυτοί ήταν μικρές γοργόνες («Η μικρή γοργόνα», 1837) ή ασχημόπαπα («Το ασχημόπαπο», 1843).
Αυτό το τελευταίο, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα της ιδιοσυγκρασίας του. Ο Άντερσεν δημοσίευσε «Το ασχημόπαπο» σε ηλικία 38 ετών, προσπαθώντας ίσως να παλέψει τους δαίμονες της δύσκολης παιδικής του ηλικίας. Ορφανός από πατέρα σε ηλικία 11 ετών, έφυγε από το σπίτι του τρία χρόνια αργότερα και μετακόμισε στην Κοπεγχάγη, προσπαθώντας να γίνει ηθοποιός, παρά το παράξενο παρουσιαστικό του. Λόγω της εξαιρετικής του φωνής, έγινε δεκτός στο Royal Danish Theatre, όμως λόγω της εφηβείας η φωνή του άλλαξε γρήγορα και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το όνειρό του. Ο διευθυντής της σχολής, όμως, έπεισε τον Βασιλιά Φρειδερίκο τον 6ο, να πληρώσει τα δίδακτρα για ένα σχολείο στο Σλάγκελσε, ούτως ώστε ο Άντερσεν να μάθει καλύτερα γράμματα και να ακολουθήσει καριέρα συγγραφέα.
Ο ίδιος ο Άντερσεν είχε πει ότι αυτά τα χρόνια ήταν τα πιο σκοτεινά της ζωής του. Είναι χαρακτηριστικό πως στο Σλάγκελσε, έμενε στο σπίτι του διευθυντή του σχολείου, ο οποίος τον κακοποιούσε συστηματικά «για να φτιάξει χαρακτήρα», όπως ανέφερε. Εδώ κάπου κολλάει και «Το ασχημόπαπο». Αν υπάρχει ένα κοινό θέμα στα περισσότερα έργα του, είναι αυτό της έλλειψης αποδοχής του κεντρικού ήρωα από το οικείο κοινωνικό περιβάλλον του. Ο Άντερσεν ποτέ δεν αισθάνθηκε άνετα. Ούτε με τη σεξουαλικότητά του, ούτε με την εμφάνισή του, ούτε ακόμα και μ’ αυτό το ταλέντο του. Είναι χαρακτηριστικό πως αν κι έγραφε στα Δανικά, τα παραμύθια του εκτιμήθηκαν πρώτα στην Αγγλία, παρά στην πατρίδα του, ενώ το πρώτο παραμύθι που έγραψε ποτέ (κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1820) είχε τίτλο «Το κερί από λίπος» και αναφερόταν σε ένα κερί που δεν είχε την εκτίμηση των γύρω του.
Το τέλος του ήρθε μάλλον ανορθόδοξα, αν και σε προχωρημένη για την εποχή ηλικία. Την άνοιξη του 1872 έπεσε από το κρεβάτι του και τα τραύματά του δεν επουλώθηκαν ποτέ πλήρως. Την τελευταία του πνοή την άφησε στο σπίτι του ενός φίλου του τρία χρόνια αργότερα. Το σπίτι αυτό άνηκε στον τραπεζίτη Μόριτζ Μέλχιορ και είχε όνομα. Το έλεγαν Rolighed, που μεταφράζεται στη λέξη «ηρεμία». Είναι τουλάχιστον ειρωνικό, ένας άνθρωπος με τόσο ταραχώδη προσωπικότητα, να πεθαίνει σε ένα σπίτι που είχε το όνομα «ηρεμία». Σαν ένα παραμύθι, που θα έγραφε ο ίδιος…
Το κείμενο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Gazzetta Weekend Journal στις 2 Απριλίου 2017.
