Οι διαπραγματεύσεις για την εκτόνωση της κρίσης στα ουκρανικά σύνορα κινούνται γύρω από την πολυδιαφημισμένη ιδέα του Βλαντιμίρ Πούτιν για την «αδιαίρετη ασφάλεια». Η οργισμένη αντίδραση του Ρώσου προέδρου για τη Δύση και για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά εξαρτάται φαινομενικά από αυτή την έννοια. Ο όρος κατοχυρώθηκε στις Συμφωνίες του Ελσίνκι του 1975, και σημαίνει ότι κανένα κράτος δεν πρέπει να αυξήσει την ασφάλειά του εις βάρος ενός άλλου.
Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι η στρατηγική του ΝΑΤΟ θέτει σε κίνδυνο αυτή την αρχή, η οποία παίζει κεντρικό ρόλο στην αιτιολόγηση της Μόσχας για τη στρατιωτική της ανάπτυξή στα σύνορα της Ουκρανίας, όπου έχει μετακινήσει περισσότερους από 100.000 στρατιώτες.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, επανέλαβε τον ισχυρισμό την περασμένη εβδομάδα. «Η Ρωσία ανησυχεί σοβαρά για την αύξηση των πολιτικοστρατιωτικών εντάσεων στην άμεση γειτνίαση με τα δυτικά της σύνορα», είπε ο Λαβρόφ. Υπήρχαν «διαφορές στην κατανόηση της αρχής της ίσης και αδιαίρετης ασφάλειας που είναι θεμελιώδης για ολόκληρη την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας», σημείωσε. Ωστόσο, ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι τα σχόλια της Μόσχας είναι ένας τρόπος για να κερδίσει χρόνο ενώ προετοιμάζει τη στρατιωτική της στρατηγική.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα
Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν η έννοια «αδιαίρετο της ασφάλειας στην Ευρώπη» συμπεριλήφθηκε στην Τελική Πράξη του Ελσίνκι του 1975, η οποία έθεσε τους βασικούς κανόνες για την αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ανταγωνιστικών μπλοκ, της δυτικής συμμαχίας του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας που αποτελείτο από τα κράτη της Σοβιετικής Ένωσης και ορισμένων άλλων χωρών που βρίσκονταν στην επιρροή της.
Η διάλυση όμως της Σοβιετικής Ένωσης άλλαξε τα πράγματα, με τις χώρες που προηγουμένως βρίσκονταν στη σοβιετική επιρροή να νιώθουν ελεύθερες να επιλέξουν τις συμφωνίες για την ασφάλειά τους.
Ο Χάρτης του Παρισιού για μια Νέα Ευρώπη του 1990 ανέφερε ότι «η ασφάλεια είναι αδιαίρετη και η ασφάλεια κάθε συμμετέχοντος κράτους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή όλων των άλλων».
Οι σύνοδοι κορυφής του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, στην Κωνσταντινούπολη το 1999 και στην Αστάνα το 2010 επανέλαβαν τη σημασία αυτής της ιδέας, με την προσθήκη ότι αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει «εις βάρος» της ασφάλειας ενός άλλου κράτους. Αλλά και οι δύο σύνοδοι κορυφής επανέλαβαν ότι κανένα κράτος ή ομάδα κρατών «δεν μπορεί να θεωρήσει οποιοδήποτε μέρος της περιοχής του ΟΑΣΕ ως σφαίρα επιρροής του».
Ο Ιδρυτικός Νόμος ΝΑΤΟ-Ρωσίας του 1997, ο οποίος στόχευε στην οικοδόμηση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, αναγνώρισε ομοίως την έννοια και δεσμεύτηκε ότι το ΝΑΤΟ δεν θα εγκαταστήσει, «στο τρέχον και προβλέψιμο περιβάλλον ασφαλείας», μόνιμες βάσεις σε νέα κράτη μέλη. Συγκεκριμένα, το προοίμιο ανέφερε επίσης ότι το ΝΑΤΟ και η Ρωσία «δεν θεωρούν ο ένας τον άλλο αντίπαλο».
Αλλά τα πράγματα έχουν προχωρήσει και σήμερα υπάρχει «μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα», εξηγεί ο Σάμιουεκ Σαράπ, ανώτερος πολιτικός επιστήμονας στο think-tank Rand Corporation στην Ουάσιγκτον. Η Ρωσία υπό τον Πούτιν προσπάθησε να δημιουργήσει μια σφαίρα επιρροής, ξεκινώντας έναν πόλεμο κατά της Γεωργίας το 2008 και προσαρτώντας την Κριμαία από την Ουκρανία το 2014. Εν τω μεταξύ, το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει χώρες της σοβιετικής επιρροής, όπως τα κράτη της Βαλτικής και η Πολωνία, με περιστρεφόμενες βάσεις σε αυτές τις χώρες.
Τι σημαίνει στην πραγματικότητα «αδιαίρετη ασφάλεια»;
Οι αναλυτές θεωρούν ότι η έννοια σημαίνει ότι η ασφάλεια κάθε κράτους στην περιοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ασφάλεια κάθε άλλου κράτους. Το πρόβλημα είναι ότι η έννοια είναι ανοιχτή σε διάφορες ερμηνείες.
Ακόμη και υπό τη σχετικά φιλοδυτική προεδρία του Μπόρις Γέλτσιν το 1991-99, η Μόσχα «μετέφρασε» την «αδιαίρετη ασφάλεια» για να σημαίνει ότι η Ρωσία θα εμπλακεί στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την ασφάλεια της Ευρώπης, αναφέρει ο Σαράπ. Κατανόησε ότι οποιαδήποτε επέκταση του ΝΑΤΟ που πλήττει τα «βασικά συμφέροντα ασφαλείας» της Ρωσίας πρέπει να γίνει με τη συγκατάθεσή της, διαφορετικά θα λάβει μέτρα για να αποτρέψει την υλοποίηση τέτοιων σχεδίων, συνεχίζει.
Αντίθετα, οι χώρες που ήταν στη σφαίρα σοβιετικής επιρροής εξέλαβαν την έννοια ως έκφραση του κυριαρχικού τους δικαιώματος να κάνουν τις δικές τους ρυθμίσεις ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην ΕΕ ή στο ΝΑΤΟ, σημειώνει.
Οι διαφορετικές ερμηνείες βρίσκονται στο επίκεντρο των απαιτήσεων της Ρωσίας, τις οποίες ο ερευνητής στο Κρατικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων της Μόσχας, Αντρέι Μπακλίτσκι παραφράζει ως εξής: «Μας υποσχεθήκατε αδιαίρετη ασφάλεια. Αλλά δεν μας την δόσατε».
Αυτό όμως είναι, σύμφωνα με τον Σαράπ, ένα παραπλανητικό επιχείρημα. Στα μάτια της Μόσχας, η αρχή του να μην αυξάνεις την ασφάλειά σου σε βάρος άλλων πρέπει να ισχύει όταν πρόκειται για μία πρώην σοβιετική χώρα που εντάσσεται στο ΝΑΤΟ, υποστήριξε, αλλά όχι «όταν [η Ρωσία] δημιουργεί 100.000 στρατεύματα στα σύνορα».
Με πληροφορίες από Financial Times
