Τέσσερα χρόνια έχουν περάσει από την πτώση του Ισλαμικού Κράτους στη βορειοανατολική Συρία, αλλά περισσότεροι από 10.000 ξένοι μαχητές εξακολουθούν να είναι κλεισμένοι σε φυλακές και στρατόπεδα στη Ροζάβα , μια περιοχή με κουρδική πλειοψηφία, εν αναμονή της δίκης.
Η Αυτόνομη Κουρδική Διοίκηση της Βορειοανατολικής Συρίας (Aanes) ζητά εδώ και καιρό από τα δυτικά κράτη να πάρουν πίσω τους πολίτες τους και να τους δικάσουν μόλις βρεθούν στο σπίτι τους, αλλά τα αιτήματα των κουρδικών αρχών δεν έχουν εισακουστεί σε μεγάλο βαθμό.
Ακόμη και στην πρόταση για σύσταση διεθνούς δικαστηρίου δεν δόθηκε συνέχεια, ενώ αγνοούνται οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τους ανήλικους κρατούμενους.
Η αυτόνομη διοίκηση, που γεννήθηκε μετά τον συριακό εμφύλιο πόλεμο, έχει στην πραγματικότητα δυσκολίες να εγγυηθεί την ασφάλεια των χώρων όπου κρατούνται οι τρομοκράτες ισλαμιστές του ISIS και οι οικογένειές τους και οι συνθήκες διαβίωσης σε αυτά τα μέρη συνεχώς χειροτερεύουν.
Μέρος της ευθύνης ανήκει επίσης στην Τουρκία , η οποία συνεχίζει να επιτίθεται σε περιοχές με κουρδική πλειοψηφία και έχει επιβάλλει σκληρό εμπάργκο κατά των εδαφών της Ροζάβα εδώ και χρόνια.
Για να βρει μια λύση στο πρόβλημα, η Aanes ανακοίνωσε την πρόθεσή της να δικάσει τους ξένους τρομοκράτες που βρίσκονται ακόμη υπό κράτηση με κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Διεθνές δικαστήριο;
Η απόφαση αιφνιδίασε τις δυτικές κυβερνήσεις, αλλά για την Αυτόνομη Διοίκηση ήταν μάταιο να συνεχίσει να περιμένει. Οι αρχές έχουν διασφαλίσει ότι οι δίκες θα είναι ανοιχτές, δίκαιες και διαφανείς σύμφωνα με τους διεθνείς και εγχώριους νόμους για την τρομοκρατία. Προτεραιότητα παραμένει η σύσταση διεθνούς δικαστηρίου, όπως έχει ήδη ζητηθεί πολλές φορές.
Η συνέχιση των διαδικασιών, ωστόσο, δεν θα είναι εύκολη. Πρώτα απ ‘όλα, υπάρχει ένα πρόβλημα νομιμότητας : η αυτοονομάζονται διοίκηση της Ροζάβα κυβερνά τη βορειοανατολική Συρία, αλλά δεν αναγνωρίζεται επίσημα διεθνώς ως κρατική οντότητα, επομένως η εγκυρότητα των ποινών που θα αποφασιστούν,μπορεί εύκολα να αμφισβητηθεί. Υπάρχουν επίσης αμφιβολίες σχετικά με τη δυνατότητα κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων, ξεκινώντας από το δικαίωμα νομικής συνδρομής, για το οποίο η Διοίκηση έχει εκφραστεί με μάλλον γενικούς όρους.
Αυτό όμως που είναι επίσης ανησυχητικό είναι η δυνατότητα εγγύησης της ασφάλειας των χώρων όπου θα διεξαχθούν οι δίκες και η αποφυγή εξωτερικών επιθέσεων και απόπειρες διαφυγής των κατηγορουμένων.
Οι Κούρδοι λένε ότι η καλύτερη λύση θα ήταν η ίδρυση ενός διεθνούς δικαστηρίου ή ο επαναπατρισμός των ξένων μαχητών. Αλλά είναι ευκολότερο για τη Δύση να συνεχίσει να αγνοεί το πρόβλημα αντί να φέρει στις πατρίδες τους, «υπηκόους» που αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια. Ο φόβος είναι επίσης ότι δεν μπορεί να επιβληθεί στους μαχητές του ISIS μια δίκαιη ποινή: αφενός είναι δύσκολο να βρεθούν αποδείξεις για εγκλήματα που διαπράχθηκαν σε τρίτη χώρα, αφετέρου δεν έχουν όλα τα κράτη αρκετά αυστηρούς νόμους για τρομοκρατικά αδικήματα.
Μια αρχική λύση στο πρόβλημα είχε ήδη φτάσει το 2019 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνεργασίας σε Δικαστικά Θέματα, ο οποίος είχε προτείνει να κατηγορηθούν ξένοι μαχητές και για εγκλήματα πολέμου για να αυξηθεί η διάρκεια κάθε ποινής. Ωστόσο, και αυτή η έκκληση έπεσε στο κενό, καθώς τα κράτη μέλη συνέχισαν να δικαιολογούν την αδράνειά τους λόγω της έλλειψης διπλωματικών σχέσεων με τις αρχές της Ροζάβα.
Επαναπατρισμός ανηλίκων
Οι μόνοι επαναπατρισμοί που έχουν γίνει είναι κάποιων ανηλίκων , αλλά αυτοί είναι λίγοι. Στην περίπτωσή τους, το κράτος πρέπει να έχει στη διάθεσή του επαρκή προγράμματα επανένταξης , αλλά δεν είναι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες επαρκώς εξοπλισμένες.
Η κατάσταση των γυναικών είναι ακόμη πιο περίπλοκη: μερικές κατέληξαν υπό το Χαλιφάτο παρά τη θέλησή τους, άλλες άλλαξαν γνώμη μόλις γνώρισαν την πραγματικότητα του Ισλαμικού Κράτους, αλλά ένα μέρος τήρησε και εξακολουθεί να τηρεί τις αξίες του ISIS. Μεταξύ άλλων, με την επιβολή κανόνων συμπεριφοράς και υπακοής εντός του στρατοπέδου αλ Χολ , ένα από τα κέντρα στα οποία κρατούνται οι περισσότερες οικογένειες πολιτοφυλακών του ISIS.
«Οι συνθήκες διαβίωσης στο στρατόπεδο είναι πολύ επισφαλείς. Οι ειδήσεις για φόνους και άλλες τιμωρίες που επιβάλλονται για την επιβολή του σεβασμού σε ένα σκιώδες σύστημα που διαχειρίζoνται εκείνοι που εξακολουθούν να υποστηρίζουν το Ισλαμικό Κράτος συνεχίζουν να φτάνουν», εξηγεί ο Φραντσέσκα Στράτσαρι , πολιτικός επιστήμονας και καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Scuola Superiore Sant’Anna στην Πίζα. «Οι Κούρδοι έχουν επανειλημμένα ζητήσει βοήθεια από τη Δύση, αλλά μέχρι τώρα επικρατούσε η αδράνεια, ακόμη και για καθαρά πολιτικούς λόγους. Ακόμη και ο επαναπατρισμός ανηλίκων ήταν πολύ περιορισμένος», προσθέτει ο Στράτσαρι . «Στην περίπτωσή τους βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα νομικό κενό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει καμία ευθύνη εκ μέρους των δυτικών κρατών».
Ο ρόλος της Τουρκίας
Τα επίπεδα των προβλημάτων είναι επομένως πολλαπλά, αλλά υπάρχουν πολύ λίγα ερωτήματα σχετικά με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες . «Πρέπει επίσης να καταλάβουμε τι θα συμβεί με τις επόμενες γενιές. Αντιμετωπίζουμε μια πραγματική γενεαλογία τζιχαντιστικού ριζοσπαστισμού», προσθέτει ο Ιταλός καθηγητής.
Επιπλέον, δεν πρέπει να υποτιμηθεί ο ρόλος της Τουρκίας, η οποία δραστηριοποιείται στρατιωτικά στη βορειοανατολική Συρία και θέλει να επεκτείνει περαιτέρω την υπό τον έλεγχό της, περιοχή. Ο πληθυσμός που είναι εγκλωβισμένος στα στρατόπεδα βασίζεται ακριβώς σε αυτόν τον επεκτατισμό και στην επισφαλή ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή με την πλειοψηφία των Κούρδων, για να ανακτήσει την ελευθερία του. Η καλύτερη λύση για τα δυτικά κράτη θα ήταν να επαναπατρίσουν τους πολιτοφύλακες και τις οικογένειές τους, οδηγώντας τους σε δίκαιη δίκη και συγκεκριμένους δρόμους αποριζοσπαστικοποίησης και επανένταξης στην κοινωνία, αντί να περιμένουν να επιστρέψουν μόνοι τους στις πατρίδες τους.
