Ο Μάιος του 1968 ώθησε τη γαλλική κοινωνία να αποβάλει τον παρωχημένο συντηρητισμό της εποχής Ντε Γκωλ. Στην Ελλάδα, η εξέγερση της Νομικής και, κατόπιν, του Πολυτεχνείου διέρρηξαν τον μονολιθικό μανδύα του δικτατορικού καθεστώτος. Στην Αμερική, οι κινητοποιήσεις του 1960 είχαν ως κίνητρο τον τερματισμό του άγονου πολέμου στο Βιετνάμ, που κόστιζε καθημερινά θανάτους Αμερικανών.
Δεν πρέπει να αναλυθούν κατ’ αναλογίαν οι πρόσφατες κινητοποιήσεις στα αμερικανικά και γαλλικά πανεπιστήμια. Στη δεκαετία 1960-1970, η ουσία της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής διαδραματιζόταν σε εθνικό πλαίσιο. Οι διεκδικήσεις των φοιτητών αφορούσαν την κοινωνία στην οποία ανήκαν. Μέσα σε μια λογική «κέντρο-περιφέρεια» το Πανεπιστήμιο, σε επιτελική θέση, αποτελούσε μοχλό για ευρύτερες εθνικές αλλαγές. Οι φοιτητές αισθάνονταν πατριωτική ευθύνη, καθώς διέθεταν προνομιακή πρόσβαση σε αυτόν τον χώρο.
Οι ομοιότητες, επομένως, ανάμεσα στις τότε και τις σημερινές εξεγέρσεις είναι επιφανειακές. Η ουσία διαφέρει ριζικά. Οι κινητοποιούμενοι φοιτητές δεν εστιάζονται στη χώρα καταγωγής ή φιλοξενίας· ούτε στη μεταρρύθμιση του Πανεπιστημίου. Εκπροσωπούν εξωτερικές δυνάμεις οι οποίες μεταφέρουν διενέξεις από άλλους τόπους. Το Πανεπιστήμιο εργαλειοποιείται για αλλότριους σκοπούς.
Η νέα αυτή κατάσταση είναι συνέπεια των εξελίξεων κατά την περίοδο που μας χωρίζει από τα χρόνια του Βιετνάμ, του Μαΐου 1968 και του Πολυτεχνείου. Την κυριαρχία του έθνους-κράτους έχει διαδεχθεί η Παγκοσμιοποίηση. Η διάκριση εντός-εκτός έχει αμβλυνθεί. Αντί για παράγοντες ανανέωσης, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις εισάγουν τις παγκόσμιες αντιπαραθέσεις σε έναν οροθετημένο χώρο, όπου δεν υπάρχει δυνατότητα να εκτονωθούν. Μετατρέπονται σε εκρηκτικό παράγοντα ξενοφοβίας, αντισημιτισμού, ισλαμοφοβίας και γενικότερης αποσταθεροποίησης.
Η Παγκοσμιοποίηση συνοδεύτηκε από τον Νεοφιλελευθερισμό και την κυριαρχία της οικονομιστικής θεώρησης. Η εξέλιξη αυτή λειτούργησε καταλυτικά στον πανεπιστημιακό χώρο, ιδιαίτερα στον αμερικανικό. Η χρησιμοθηρική στροφή, η παρακμή των κλασικών και ανθρωπιστικών σπουδών, η κυριαρχία του «management» άλλαξαν τους συσχετισμούς δυνάμεων μέσα στο Πανεπιστήμιο. Η εξουσία αφαιρέθηκε από τους Καθηγητές και συγκεντρώθηκε στα χέρια των πρώην υφισταμένων τους, δηλαδή της Διοίκησης. Μπορούν αυτά τα στελέχη να ηγηθούν και να υψώσουν ανάστημα για να προστατεύσουν τις ακαδημαϊκές αξίες; Η επικίνδυνη υπεράσπιση των ιδανικών, εφικτή μόνον από σπάνιες προσωπικότητες με γνήσιο ακαδημαϊκό status, αντιφάσκει με όλη την παιδεία τους. Ετσι εξηγείται η συνεχής ολίσθηση απέναντι στις διεκδικήσεις της κάθε μειονότητας.
Το αμερικανικό Πανεπιστήμιο απειλείται από έξωθεν γεωπολιτικές δυνάμεις και, ταυτοχρόνως, έχει διαβρωθεί έσωθεν ως προς τις αξίες του. Ακυβέρνητη πολιτεία, άγεται και φέρεται από ρεύματα που φθάνουν ένθεν κακείθεν, από την άλλη άκρη του κόσμου.
Στην Ευρώπη οι εξελίξεις αυτές, μολονότι αισθητές, δεν έχουν λάβει ακόμη καταλυτικό χαρακτήρα. Οι βαθιές ιστορικές ρίζες και η επιστροφή της γεωπολιτικής συνειδητοποίησης ίσως εμποδίσουν το ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο να ακολουθήσει την αμερικανική ασθένεια. Τότε θα έχει έρθει η ώρα για μια νέα μετάγγιση του «ex Orient lux».
Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1).
