Ο Πίτερ Χιγκς «έφυγε» στις 8 Απριλίου αθόρυβα, σχεδόν στις μύτες των ποδιών, έτσι όπως ακριβώς έζησε. Ο άνθρωπος που πριν από εξήντα χρόνια διαισθανόταν ότι θα άλλαζε για πάντα η θεώρησή μας επί της ύλης, ήταν συνεσταλμένος και ευγενής. Εγώ που είχα την τιμή να τον γνωρίσω και να περάσω μαζί του στιγμές αξέχαστες, θυμάμαι αυτές τις μέρες κυρίως τη γλυκύτητα και την ειρωνεία στο βλέμμα του, συχνά παιχνιδιάρικο, σχεδόν παιδιάστικο.
Το ίδιο βλέμμα που αντίκρισα στην πρώτη μας συνάντηση, πριν από δεκαέξι χρόνια, όταν βρεθήκαμε στο CERN. Για το CMS, το πείραμά μας, έπρεπε να κατεβούμε σε μια υπόγεια σήραγγα, εκατό μέτρα κάτω από τη γη, όπου για λόγους ασφαλείας χρειαζόταν να φοράμε κράνος. Ο Πίτερ το φόρεσε ανάποδα και όταν με διακριτικότητα του το επισημάναμε, εκείνος, με το αδιόρατο χαμόγελό του, έσπασε αμέσως τον πάγο με μια δόση ειρωνείας (σαρκασμού): «Πώς φαίνεται ξεκάθαρα ότι είμαι ένας θεωρητικός φυσικός!».
Εκείνη την εποχή, το 2008, ετοιμαζόμασταν να φύγουμε με τον LHC (Large Hardon Collider) και η επίσκεψη ενός από «τα παιδιά του ‘64» μάς αναστάτωσε. Αυτός ήταν ο επιστήμονας που, μαζί με τον Ρόμπερτ Μπρουτ και τον Φρανσουά Ενγκλέρ, κατέληξαν ανεξάρτητα στο ίδιο συμπέρασμα, ότι ένα κλιμακωτό πεδίο καταλαμβάνει το σύμπαν ολόκληρο και αλληλοεπιδρά με τα στοιχειώδη σωματίδια, όλα αρχικά χωρίς μάζα. Ανάλογα με την ένταση αυτής της αλληλεπίδρασης τα σωματίδια αποκτούν διαφορετικές μάζες μεταξύ τους και η ασθενής δύναμη διαχωρίζεται από την ηλεκτρομαγνητική.
Ήταν αυτοί, τελικά, που όρισαν το θεωρητικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο ακούμπησε το Καθιερωμένο Πρότυπο των θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων. Από τότε επιδόθηκαν σε ένα κυνηγητό με στόχο το «σωματίδιο-φάντασμα», αλλά κανείς δεν κατάφερε να βρει ίχνη της ύπαρξής του. Μια ολόκληρη γενιά επιστημόνων έψαχνε σε κάθε γωνιά χωρίς αποτέλεσμα, σε σημείο που πολλοί άρχισαν να αμφιβάλλουν για την ορθότητα της θεωρίας τους.
«»Άκουσέ με», του είπα, «μη δεσμευτείς για τις αρχές Ιουλίου. Αν όλα πάνε καλά, θα πρέπει να έρθεις στο CERN». Η τύχη μάς χαμογέλασε και τις 4 Ιουλίου του 2012 ανακοινώσαμε στον κόσμο την ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς».
Ύστερα ήρθαμε εμείς, νέοι ερευνητές, αυτοί που επινόησαν τον LHC και τους μεγάλους ανιχνευτές του, ATLAS και CMS. Όμως, για να κατασκευαστούν και να λειτουργήσουν χρειάστηκαν σχεδόν είκοσι χρόνια υπεράνθρωπων προσπαθειών και απερίγραπτων κρίσεων. Στο μεταξύ, τη δεκαετία του 1980 τα «παιδιά του ‘64» ήρθαν πιο κοντά και ήταν λογικό να παρακολουθούν κάπως επιφυλακτικά αυτό που κάναμε. Μετά από διάφορα σκαμπανεβάσματα, το 2010, αρχίσαμε να έχουμε στοιχεία και όπως είχαμε συμφωνήσει, τους μιλούσαμε ανεπίσημα για το τι συμβαίνει.
Στην αρχή τίποτα το ιδιαίτερο. Όμως, προς το τέλος του 2011, τα πράγματα γίνονται εξαιρετικά ενδιαφέροντα. Με τα πειράματα συγκεντρώθηκαν πολλά στοιχεία που φανέρωναν τα πρώτα σημάδια ενός «κάτι», το οποίο έμοιαζε στο μποζόνιο του Χιγκς, με μάζα γύρω στα 125 GeV. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο CERN. Το δείγμα εξακολουθούσε να ήταν πολύ αδύναμο για να ανακοινωθεί μια ανακάλυψη, όμως υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι είμαστε σε καλό δρόμο.
Όταν μιλήσαμε στο τηλέφωνο τα συναισθήματα του Πίτερ ήταν έντονα, ακόμα και όταν εκφραζόταν απλώς με ένα «Oh my God». Μετά του μίλησα για τα σχέδιά μας. Η ιδέα ήταν να συγκεντρώσουμε κι άλλα στοιχεία κι αν ήμασταν τυχεροί, να προετοιμαζόμασταν για την ανακοίνωση της ανακάλυψης το καλοκαίρι. «Άκουσέ με», του είπα, «μη δεσμευτείς για τις αρχές Ιουλίου. Αν όλα πάνε καλά, θα πρέπει να έρθεις στο CERN». Η τύχη μάς χαμογέλασε και τις 4 Ιουλίου του 2012 ανακοινώσαμε στον κόσμο την ανακάλυψη του μποζονίου του Χιγκς.
«Σε μια μόνο άλλη περίπτωση ο Πίτερ έχασε τον παροιμιώδη αυτοέλεγχό του και ήταν τον Δεκέμβριο του 2013, όταν η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών απένειμε στον ίδιο και τον Φρανσουά το βραβείο Νόμπελ».
Ο Πίτερ και ο Φρανσουά κάθονται στο αμφιθέατρο, ενώ όλοι σηκώνονται όρθιοι να τους χειροκροτήσουν και τα μάτια τους λάμπουν. Ο Πίτερ ξεσπά σε δάκρυα πλημμυρισμένος από τη συγκίνηση της στιγμής.
Σε μια μόνο άλλη περίπτωση ο Πίτερ έχασε τον παροιμιώδη αυτοέλεγχό του και ήταν τον Δεκέμβριο του 2013, όταν η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών απένειμε στον ίδιο και τον Φρανσουά το βραβείο Νόμπελ. Μας είχαν προσκαλέσει να το γιορτάσουμε μαζί τους και ήμασταν όλοι εκεί, κομψά ντυμένοι, αρχικά στην τελετή και στη συνέχεια στο επίσημο βασιλικό τραπέζι. Στο τέλος του δείπνου, ο Πίτερ ήταν ευτυχής και χαμογελαστός, έτσι όπως ποτέ δεν τον είχα ξαναδεί. Κουβέντιαζε με όλους, διηγούταν σύντομες ιστορίες και γελούσε τρανταχτά και ασταμάτητα. Το γνωστό του απόμακρο και το έντονο συνεσταλμένο του εξαφανίστηκαν με μιας, ίσως και χάρη στην αφθονία του οινοπνεύματος.
Να, σήμερα, έτσι μ’ αρέσει να τον θυμάμαι.
*Ο Γκουίντο Τονέλι, φυσικός στο CERN και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, είναι ένας από τους πατέρες της ανακάλυψης του μποζονίου του Χιγκς. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα βιβλία του «Γένεση: Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης του κόσμου» (εκδ. Διόπτρα) και «Χρόνος: Από τον μύθο του Κρόνο στο CERN» (εκδ. Διόπτρα).
