Η 3η Δεκεμβρίου είθισται να εορτάζεται η παγκόσμια ημέρα των ατόμων με αναπηρία. Αφιερωμένη στο κομμάτι εκείνο του πληθυσμού που καλείται να διαβιεί σε συνθήκες άνισων ευκαιριών για συμμετοχή στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι.
Τα άτομα με αναπηρία είναι δίπλα μας και το κατά πόσο είναι ορατά είναι αποτέλεσμα θεσμικών παρεμβάσεων από μέρους της οργανωμένης πολιτείας καθώς επίσης κοινωνικών στάσεων και συμπεριφορών. Η συνύπαρξη δεν είναι μια θεωρητική κατασκευή αλλά ο σεβασμός των στοιχειωδών κοινωνικών κανόνων και αποδοχής θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο καθένας μας πρέπει να απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα όπως αυτά καθορίζονται από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και ειδικότερα για τα άτομα με αναπηρία, είναι ευθύνη της πολιτείας να τα υλοποιεί όπως αυτά έχουν εξειδικευθεί στη Σύμβαση των Η.Ε. για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ.
Για δεκαετίες, τα άτομα με αναπηρία βρίσκονταν στο περιθώριο της κοινωνίας και «αόρατα» από θεσμούς και λειτουργούς της. Ο κοινωνικός στιγματισμός και ο κρατικός παραγκωνισμός ήταν έντονος, αντιμετωπίζοντας τα ως αντικείμενα και όχι ως υποκείμενα δικαίου. Σήμερα μιλάμε για μεταρρυθμίσεις, υλοποιούνται έργα, υιοθετούνται καλές πρακτικές υποστήριξης της ανεξαρτησίας των ατόμων με αναπηρία αλλά αυτά δεν έχουν αποκλείσει οριστικά, την παλιά σκέψη, που ανακυκλώνει τα αρνητικά στερεότυπα για τα άτομα με αναπηρία και τα οποία, δυστυχώς «άτυπα», υπάρχουν στους μηχανισμούς χρηματοδότησης, στις διοικητικές δομές αλλά και στον τρόπο που παρέχονται οι υπηρεσίες.
Στην υπερπήδηση αυτών των εμποδίων, μαγιά για να επιτευχθεί η ζύμωση της συμπερίληψης, είναι η Σύμβαση των Η.Ε., όλο το παράγωγό της δίκαιο αλλά και τα επί μέρους εθνικά σχέδια δράσης για την υλοποίησή της. Παράλληλα όμως, μαζί με την όποια επικαιροποίηση της νομοθεσίας στα νέα πρότυπα για την αναπηρία, επιβάλλεται ο σχεδιασμός αλλά και η άσκηση της δημόσιας πολιτικής για την αναπηρία να συνυπάρχει με τον σχετικό μετασχηματισμό υπηρεσιών και υιοθέτησης εκείνου του μοντέλου, όπου ο άνθρωπος-άτομο με αναπηρία -ως υποκείμενο, δεν είναι μόνο αποδέκτης ευεργετημάτων, υπηρεσιών αλλά και συνδημιουργός, λαμβάνοντας, ως προαπαιτούμενο, το κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο. Ζητούμενο, το άτομο με αναπηρία να μπορεί να κάνει επιλογές για το πώς θέλει να ζήσει και αυτό μπορεί να επιτευχθεί όταν η όποια υποστήριξη που λαμβάνει, ανταποκρίνεται στις εξειδικευμένες ανάγκες του.
Σε αυτή την επιχειρησιακή λογική, είναι η πολιτεία πρωτίστως που καλείται να την υιοθετεί και να την εφαρμόζει κάθε φορά στο σχεδιασμό των πολιτικών για την αναπηρία και ακολούθως, οι αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των ατόμων με αναπηρία, οι φορείς παρόχων υπηρεσιών και οι επαγγελματίες της πρόνοιας που συμβάλλουν ουσιαστικά στην μορφοποίηση και υλοποίηση δράσεων όπου το άτομο με αναπηρία γίνεται δέκτης και κοινωνός υπηρεσιών.
Τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν προκλήσεις που εμποδίζουν την ικανότητά τους να συμβάλλουν ουσιαστικά στην εξέλιξη της κοινωνίας μας. Αυτό δεν σχετίζεται απλά με παραβίαση δικαιωμάτων αλλά συνδέεται άμεσα με τον περιορισμό της δυναμικής για μια κοινωνία αποδοχής της διαφορετικότητας ενώ έχει επίσης αρνητική επίδραση στην οικονομία λαμβάνοντας υπόψη την αξία που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν με τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας. Παράλληλα, στον προβληματισμό για την επόμενη ημέρα, προστίθεται και η δημογραφική αλλαγή αφού η γήρανση του πληθυσμού θα αυξήσει σημαντικά το ποσοστό τους στο σύνολο του πληθυσμού. Σε αυτό το περιβάλλον, η πολιτεία πρέπει να θέσει την ένταξη της αναπηρίας στη δημόσια σφαίρα ως προτεραιότητα για να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες και μελλοντικές απαιτήσεις μεγάλου ποσοστού των μελών της κοινωνίας.
Στο παρόν και στο μέλλον, ζητούμενο είναι η προάσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία και για να επιτευχθεί, προσδιορίζεται, ως αναγκαία συνθήκη, η σύνθεση των εμπλεκόμενων φορέων και προσώπων για μια οργανωσιακή αλλαγή και αλλαγή κουλτούρας υπηρεσιών, δομών και θεσμικών παραγόντων, όπου κυρίαρχο στοιχείο θα είναι η συνεργασία και η προσαρμοστικότητα σε βέλτιστες πρακτικές.
Στην ανατολή μιας νέας προοπτικής για τη συμπερίληψη και την κοινωνική συνοχή, είναι συγκεκριμένες τάσεις που θα συμβάλλουν σημαντικά και αυτές σχετίζονται με τις εξελίξεις στο ψηφιακό υποστηρικτικό περιβάλλον, με την ενδυνάμωση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων των ατόμων με αναπηρία καθώς και με την αλλαγή στη νοοτροπία των μελών της κοινωνίας. Στοιχεία που προσδιορίζουν τον επιβεβλημένο μετασχηματισμό ώστε να ανοίξει ο δρόμος για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, προσφέροντας οικονομική ασφάλεια, ίσες ευκαιρίες και κοινωνική δικαιοσύνη για τα άτομα με αναπηρία.
Δημήτριος Π. Νικόλσκυ, τ.Πρόεδρος της Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στο Συμβούλιο της Ευρώπης
