«Επιτέλους βλέπουμε το φως στο τέλος του τούνελ! Ήταν μεγάλη η περίοδος της αναμονής. Πλέον μπορούμε και βλέπουμε τους καρπούς του αγώνα και της δουλειάς που κάναμε μέχρι σήμερα. Είναι πολύ σημαντικό» λέει στο «Βήμα» ο 20χρονος Μαρτίμ Ντουάρτε Αγκοστίνιο.
Ένας από τους «πρωταγωνιστές» μιας παγκόσμιας δικαστικής πρωτιάς που τον έφερε μαζί με πέντε ακόμη Πορτογάλους, ηλικίας μόλις 11 έως 24 ετών, πριν από είκοσι ημέρες, στις 27 Σεπτεμβρίου, ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε ρόλο ενάγοντα για μια υπόθεση με επίδικο την κλιματική αλλαγή, που μπορεί να φέρει διεθνώς τα πάνω κάτω.
Οι έξι νέοι ακτιβιστές του κλίματος από την Πορτογαλία προσέφυγαν κατά 32 ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και της Τουρκίας, για «παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους», επειδή «απέτυχαν να αντιμετωπίσουν επαρκώς την κλιματική αλλαγή».
Οι 32 χώρες κατά την ολοήμερη ακροαματική διαδικασία της 27ης Σεπτεμβρίου εκπροσωπήθηκαν συνολικά από 80 δικηγόρους.
Η δικαστική απόφαση, που αναμένεται να βγει το 2024 και συγκεκριμένα μεταξύ των επόμενων 6-12 μηνών, μπορεί να δημιουργήσει «προηγούμενο» για τις απανταχού προσφυγές για την κλιματική αλλαγή αν είναι καταδικαστική, εξηγεί στο «Βήμα» ο Γκερόιντ Ο’ Κουίν, ιδρυτής και διευθυντής του Παγκόσμιου Δικτύου Νομικής Δράσης (Global Legal Action Network), που εκπροσωπεί με 6μελή νομική ομάδα τους έξι νεαρούς.
Παρότι την απόφαση της προσφυγής οι έξι νέοι τη συνέλαβαν ήδη το 2017, χρονιά που οι καταστροφικές πυρκαγιές στην Κεντρική Πορτογαλία ήταν η αιτία του μαρτυρικού θανάτου περίπου 100 ατόμων, γεγονότος που έγινε πρώτη είδηση συγκλονίζοντάς τους – τότε μάλιστα ένας εξ αυτών ήταν μόλις 5 ετών! –, η προσφυγή τελικά κατατέθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, για να εκδικαστεί εφέτος.
Υπήρχαν λόγοι για την καθυστέρηση, διευκρινίζει ο Ο’ Κουίν. Όσο «έτρεχε» καμπάνια crowdfunding, «εμείς έπρεπε να «χτίσουμε»» την υπόθεση. Και αυτό χρειάστηκε δυο χρόνια» αναφέρει ο Ο’ Κουίν.
Οι διαδικασίες «έτρεξαν» μετά την ολοκλήρωση και κατάθεση της δικογραφίας τον Σεπτέμβριο του 2020, πολύ γρηγορότερα από το σύνηθες και από ό,τι φαντάζονταν οι ενάγοντες, καθώς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων προώθησε με διαδικασίες fast track την υπόθεση, κρίνοντάς την «υψίστης σημασίας» και προάγοντάς τη στην ανώτατη επιτροπή ευρείας σύνθεσης των 17 (αντί των 3) δικαστών.
Η ελπίδα για αλλαγή
Και η 24χρονη αδελφή του Μαρτίμ, Κλαούντια Ντουάρτε Αγκοστίνιο, μιλώντας στο «Βήμα» ενώ περιμένει τους προσεχείς μήνες με χτυποκάρδι την καταδικαστική ετυμηγορία σε βάρος των 32 κυβερνήσεων, δύσκολα κρύβει τον ενθουσιασμό της. «Έχουμε την ελπίδα ότι όλα θα αλλάξουν!» αναφέρει.
«Ευελπιστούμε ότι οι κυβερνήσεις θα λάβουν τελικά τα μέτρα που θα μας εξασφαλίσουν το καλό και ασφαλές μέλλον που μας αξίζει. Τώρα που η υπόθεσή μας έφτασε στο Στρασβούργο, ναι, ελπίζουμε στη θετική τελική ετυμηγορία» προσθέτει αισιόδοξη.
Το γεγονός που λειτούργησε ως «καταλύτης» στην απόφαση των δυο αδελφών να προσφύγουν στο Στρασβούργο – μαζί με την 11χρονη «Βενιαμίν» της παρέας και αδελφή τους Mαριάνα Ντουάρτε Αγκοστίνιο, την 23χρονη εξαδέλφη τους Καταρίνα Ντο Σάντος Μότα, τη 18χρονη Σoφία Ολιβέιρα και τον 15χρονο αδελφό της Αντρέ Ολιβέιρα -, όπως εξηγεί στο «Βήμα» ο Τζέρι Λίστον, επικεφαλής της νομικής ομάδας του διεθνούς μη κερδοσκοπικού οργανισμού Παγκόσμιο Δίκτυο Νομικής Δράσης, που ανέλαβε την υπόθεση από το πρώτο λεπτό, ήταν «οι θανατηφόρες πυρκαγιές που ξέσπασαν στη χώρα τους και μάλιστα κοντά στο σπίτι τους, το 2017».
Συγκεκριμένες οι επιπτώσεις
Οι επιπτώσεις τους για τα παιδιά, τις οποίες παρέθεσαν και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, «είναι υπαρκτές και πολύ συγκεκριμένες» τονίζει απαριθμώντας τες: «Η αδυναμία ύπνου, η αδυναμία συγκέντρωσης και η αδυναμία παιχνιδιού ή άσκησης σε εξωτερικό χώρο κατά τη διάρκεια καύσωνα. Ακόμη και ένα από τα σχολεία τους έκλεισε προσωρινά επειδή ο αέρας, λόγω του καπνού της δασικής πυρκαγιάς, έγινε επικίνδυνος».
«Διαπίστωσαν δηλαδή τα παιδιά πως και η σωματική και η ψυχική τους υγεία βλάπτεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και εάν οι εναγόμενες χώρες δεν υιοθετήσουν πιο δραστικές μειώσεις των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, οι βλαπτικές επιπτώσεις θα επιδεινωθούν δραματικά κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Αποφάσισαν λοιπόν να αναλάβουν δράση για να προστατεύσουν το μέλλον τους» προσθέτει ο δρ Γκερόιντ Ο’ Κουίν.
«Από τη στιγμή που ξεκινήσαμε τον αγώνα μας για το κλίμα, νιώσαμε ότι ο αντίκτυπος της κλιματικής κρίσης γίνεται ολοένα βαρύτερος. Η κατάσταση εμφανώς χειροτέρευε» υποστηρίζει μιλώντας στο «Βήμα» η 23χρονη ενάγουσα Καταρίνα Ντο Σάντος Μότα, που αφυπνίστηκε από το ένστικτο της επιβίωσης, έχοντας νιώσει, όπως και οι υπόλοιποι νεαροί της ομάδας, μια αρκετά μεγάλη γκάμα συναισθημάτων βιώνοντας τις ασφυκτικές συνθήκες των πυρκαγιών και των καυσώνων.
«Το 2023, ο Ιούλιος ήταν ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ. Είναι τρομακτικό να αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό είναι μόνο η αρχή…» προσθέτει ανήσυχη, αλλά αποφασισμένη η υπόθεσή τους να έχει απτά αποτελέσματα.
Γιατί δεν «έμειναν» στην Πορτογαλία
Η γενέτειρά της είναι εξάλλου «μια από τις πιο ευάλωτες χώρες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη» διευκρινίζει ο Ο’ Κουίν. «Είναι επιτακτική η ανάγκη η υπερθέρμανση του πλανήτη να διατηρηθεί στον 1,5°C (σ.σ.: σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής) ως απόλυτο ανώτατο όριο. Οι νέοι που προσέφυγαν στο Στρασβούργο επιθυμούν να διασφαλιστεί ότι θα έχουν πράγματι ένα βιώσιμο μέλλον».
Παραδόξως, πριν από την προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, δεν είχαν εξαντλήσει τα εγχώρια ένδικα μέσα, αποκαλύπτει ο Ο’ Κουίν. Οι νεαροί ενάγοντες, εξηγεί, θεωρούν πως «δεν θα αρκούσε να υποστηρίξουν την υπόθεσή τους αποκλειστικά εναντίον της Πορτογαλίας».
Βασίστηκαν μάλιστα σε προηγούμενες αποφάσεις του ΕΔΑΔ, βάσει των οποίων μια χώρα «σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να υποχρεούται δεσμεύσεων που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα έναντι ατόμων εκτός των συνόρων της».
Τα παιδιά υποστηρίζουν στην προσφυγή ότι υπάρχουν «εξαιρετικοί» λόγοι, «επειδή όλες οι καταγγελλόμενες χώρες συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και η διασφάλιση του μέλλοντός τους απαιτεί δράση από κοινού από όλες τους ανεξαιρέτως» συνεχίζει ο Ο’ Κουίν.
Η προσφυγή στοιχειοθετήθηκε και από «τις προσωπικές εμπειρίες των νέων εναγομένων σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, την επίδραση της κλιματικής κρίσης στην ψυχική υγεία τους, μαζί με στοιχεία από τους ανεξάρτητους αναλυτές του Climate Action Tracker».
Τα επιχειρήματα
Για να αποδείξουν τα επιχειρήματά τους, «παρουσίασαν στοιχεία ειδικών που βασίζονται στην πρόσφατη επιστημονική βιβλιογραφία και δείχνουν ότι το άγχος για το κλίμα είναι ευρέως διαδεδομένο στους νέους» προσθέτουν οι δυο νομικοί των νεαρών Πορτογάλων.
Η ομάδα, που εκπροσωπείται και από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Avaaz και υποστηρίζεται από τη Διεθνή Αμνηστία, την Greenpeace και τη ΜΚΟ Save the Children, έχει μελετήσει τις πολιτικές των ευρωπαϊκών κρατών για την κλιματική αλλαγή και προσφεύγει αδιακρίτως εναντίον όλων, μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας, διευκρινίζει ο Τζέρι Λίστον.
«Οι εναγόμενες χώρες είναι τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ και επιπλέον το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία, η Ελβετία, η Ρωσία και η Τουρκία. Δεν είναι μόνο η Πορτογαλία, γιατί και οι εκπομπές των άλλων χωρών συμβάλλουν στην αλλαγή του κλίματος, ενώ οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται αισθητές τόσο εντός όσο και εκτός των χωρών αυτών. Η πρόληψη της βλάβης στους ενάγοντες λόγω της κλιματικής αλλαγής απαιτεί δράση από όλους τους εναγόμενους».
Πιθανή επίδραση σε εθνικό επίπεδο
Το επίμαχο ερώτημα είναι τι θα αναγκαστούν να κάνουν οι 32 χώρες εάν κριθούν «ένοχες». Θα είναι δεσμευτικές οι αποφάσεις του Δικαστηρίου για τα κράτη κατά των οποίων ασκήθηκαν τα ένδικα μέσα; «Οι αποφάσεις του Στρασβούργου είναι νομικώς δεσμευτικές» μας απαντά ο Ο’ Κουίν.
«Η ετυμηγορία που επιδιώκουν οι νεαροί θα ισοδυναμούσε επομένως με μια νομικά δεσμευτική περιφερειακή συνθήκη που υποχρεώνει τις εναγόμενες χώρες να επιταχύνουν γρήγορα τη δράση τους για το κλίμα. Επιπλέον, καθώς οι αποφάσεις του Στρασβούργου ασκούν μεγάλη επιρροή σε υποθέσεις ενώπιον εθνικών δικαστηρίων στην Ευρώπη, μια καταδικαστική ετυμηγορία θα έδινε επίσης στους ενάγοντες που αναλαμβάνουν μελλοντικές υποθέσεις για το κλίμα σε εθνικό επίπεδο μια πολύ ισχυρότερη βάση για να υποστηρίξουν τις υποθέσεις τους».
Δεν ζητούν οικονομική αποζημίωση οι έξι Πορτογάλοι, τονίζει ο Τζέρι Λίστον. «Μολονότι ήταν «ανοιχτό» το ζήτημα να ζητήσουν αποζημίωση από τις καταγγελλόμενες χώρες, τα παιδιά επέλεξαν να μην το κάνουν. Επιδιώκουν μόνο μια απόφαση που θα υποχρεώνει τις 32 χώρες να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να διαφυλάξουν το μέλλον τους. Το μήνυμα που στέλνουν τα παιδιά στον κόσμο είναι ένα: «Ναι! Είναι εφικτό να σταματήσει αυτή η κρίση και να μη βγει εντελώς η κατάσταση εκτός ελέγχου. Όμως ο χρόνος σύντομα τελειώνει!»».
Το χρονικό της σπουδαίας υπόθεσης
3 Σεπτεμβρίου 2020Σχηματίζεται η δικογραφία εναντίον των 32 ευρωπαϊκών χωρών και κατατίθεται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ). Η καθυστέρηση σε σχέση με την αρχική πρωτοβουλία των παιδιών οφειλόταν στην προσπάθεια να «χτιστεί» καλύτερα η υπόθεση.
Σεπτέμβριος 2020Το ΕΔΑΔ προωθεί με διαδικασίες fast track την υπόθεση λόγω της «σημαντικότητας και του κατεπείγοντός της». Εκείνη την περίοδο η μικρότερη ενάγουσα ήταν ηλικίας μόλις 8 ετών.
Ιούνιος 2022Το ΕΔΑΔ δείχνει για άλλη μια φορά πόσο σημαντική θεωρεί την προσφυγή των έξι νεαρών Πορτογάλων, προάγοντας την υπόθεση στην επιτροπή ευρείας σύνθεσης 17 δικαστών (αντί για τριών).
27 Σεπτεμβρίου 2023Πραγματοποιείται η ολοήμερη ακρόαση της υπόθεσης στο ΕΔΑΔ. Οι 32 εναγόμενες κυβερνήσεις εκπροσωπήθηκαν συνολικά από 80 δικηγόρους.
Μάρτιος – Σεπτέμβριος 2024Αναμένεται η έκδοση της ετυμηγορίας. Πιθανή καταδικαστική απόφαση θα δημιουργήσει «προηγούμενο» και για άλλες υποθέσεις με θέμα το περιβάλλον.
