Η έννοια του «κλισέ που τελειώνει τη σκέψη» επινοήθηκε το 1961 από τον ψυχίατρο Robert Jay Lifton. H φράση περιγράφει μια συναρπαστική κοινοτοπία που στοχεύει στο κλείσιμο ή την παράκαμψη της ανεξάρτητης σκέψης και αμφισβήτησης.
Θα τα αναγνωρίσετε παντού. Σε κείμενα καλά και μέτρια, σε πάνελ, στο ταξί, σε συζητήσεις με φίλους. Το ρητορικό εργαλείο ευδοκιμεί στους λαϊκιστές πολιτικούς, στους en vogue ψυχαναλυτές, στα σόσιαλ μίντια και σε όποιον θέλει να αποστομώσει τον άλλον, με αυτό που λέμε one liner. Η χειρότερή μου είναι οι άνθρωποι που λένε κοινοτοπίες με ύφος κάποιου που έχει ανακαλύψει την πυρίτιδα. Συχνά κάνουν περισπούδαστες παύσεις. Ή είναι τόσο ηλίθιοι, ή έχουν σχέδιο. Ή και τα δύο.
Στο βιβλίο του «Thought Reform and the Psychology of Totalism», ο Lifton έγραψε πως «…οι σημασιολογικές αυτές ατάκες συμπιέζουν τα πιο εκτεταμένα και πολύπλοκα ανθρώπινα προβλήματα […] σε σύντομες, εξαιρετικά επιλεκτικές, οριστικές φράσεις, που απομνημονεύονται εύκολα και εκφράζονται χωρίς δυσκολία. Γίνονται η αρχή και το τέλος κάθε ιδεολογικής ανάλυσης». Οποιος ενδιαφέρεται για την εξουσία μπορεί να χρησιμοποιήσει ως όπλο κλισέ που ελέγχει τη σκέψη για να καταλαγιάσει τη διαφωνία των οπαδών ή να εκλογικεύσει εσφαλμένα επιχειρήματα.
Ενα κλισέ που τερματίζει τη συζήτηση είναι μια συμπυκνωμένη φράση, που συχνά περνά ως λαϊκή σοφία. Προορίζεται να τερματίσει μια διαφωνία και να καταπνίξει τη γνωστική ασυμφωνία. Η λειτουργία του είναι να σταματήσει ένα επιχείρημα να προχωρήσει περαιτέρω, τελειώνοντας τη συζήτηση με μια γενικότητα και όχι με έναν ισχυρισμό. «Είναι αυτό που είναι», «Ο χρόνος θα το θεραπεύσει», «Θα μπορούσε να είναι χειρότερα», «Ο,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό» (καημένε Νίτσε), «Κι αυτό θα περάσει», «Ο ήλιος θα ανατείλει και αύριο». «C’ est la vie».
Αξίζει να ακούτε τις φράσεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι. Μπορεί απλώς να προσπαθούν να σας εμποδίσουν να σκεφτείτε πιο βαθιά, μπορεί και να είναι αθώοι τρόποι να δείξει κανείς «σύγχρονος». Ομως, ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει. Ας το παραδεχθούμε. Ολοι ξέρουμε εκατοντάδες άλλα κλισέ που τα χρησιμοποιούμε καθημερινά.
Η αλήθεια είναι ότι περνάμε δεκαετίες στήνοντας το μοντέλο μας για τον κόσμο και κάποια στιγμή καταλαβαίνουμε τι μάταιο παιχνίδι παίζεται. Αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε πόση προσπάθεια χρειάζεται για να κρατήσουμε τον εαυτό μας συνεκτικό. Οι φράσεις αυτές ίσως είναι και κάποια λύσις.
Και για να κλείσουμε με ένα αν μη τι άλλο εύηχο κλισέ που μας έρχεται από το ροκ: You can’t always get what you want.
