Από την αρχή του χρόνου οι επιθέσεις των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα έχουν μειώσει τη ροή πλοίων μέσω της διώρυγας του Σουέζ πάνω από 50% πλήττοντας τη διεθνή οικονομία. Τα έσοδα της Αιγύπτου από τη Διώρυγα μειώθηκαν κατά 46% με συνεχή πτωτική πορεία. Ακόμα, το λιμάνι του Πειραιά έχει μείωση εσόδων κατά 40%. Μία έκθεση του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNDP) που δημοσιεύτηκε στις 7 Μαΐου, υπολογίζει ότι οι επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα θα αφαιρέσουν από την Αίγυπτο έσοδα που κυμαίνονται από 13,7 έως 19,9 δισ. δολάρια. Όμως, η κρίση αυτή αφορά και όλους τους Ευρωπαίους καταναλωτές. Για παράδειγμα, τα φθηνά ρούχα στα οποία έχει εθιστεί η Ευρώπη ακριβαίνουν. Όταν ένα πλοίο με κατεύθυνση την Ευρώπη παρακάμπτει το Σουέζ για να περιπλεύσει το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, προσθέτει 4.000 ναυτικά μίλια στη διαδρομή του. Αυτό σημαίνει 10-14 μέρες αναμονή και υπερδιπλάσιο κόστος ανά κοντέινερ. Για τις αλυσίδες ένδυσης αυτό μπορεί να σημαίνει αυξήσεις από 20% έως 400% στο κόστος μεταφοράς.
Τι έχουμε να περιμένουμε; Πότε θα τελειώσει η κρίση; Αναζητήσαμε απαντήσεις από τον Κέβιν Λιμ, επικεφαλής ερευνητή για τον υπολογισμό επιχειρηματικού ρίσκου της Standard & Poor’s για την Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική.
-Ας ξεκινήσουμε με την επικίνδυνη αντιπαράθεση Ισραήλ – Ιράν τον Απρίλιο. Κατά την εκτίμηση σας άλλαξε κάτι στην περιοχή;
Όταν έγινε η επίθεση στο Ισραήλ στις 13 Απριλίου πετούσα προς Ντουμπάι με πτήση από το Ισραήλ δια μέσου του εναέριου χώρου της Ιορδανίας και της Σαουδικής Αραβίας. Κοίταζα τότε μήπως ξεχωρίσω κάποιο από τα αργοκίνητα drones. Όλοι γνωρίζαμε. Τώρα είναι σαφές ότι και οι δυο πλευρές έχουν επιλέξει την αποκλιμάκωση. Αυτό που έχει αλλάξει η επίθεση είναι ότι πλέον έχουμε περάσει το σημείο καμπής και είναι πλέον δυνατή η απευθείας εμπλοκή. Για πρώτη φορά το Ιράν χτύπησε σε Ισραηλινό έδαφος. Αν και το Ισραήλ δεν έχει αναλάβει την ευθύνη των αντιποίνων, είναι σαφές ότι υπήρξε συμμετρική αντίδραση. Αυτό χαμήλωσε τον πήχη για μια μελλοντική κλιμάκωση της σύγκρουσης υπό την έννοια ότι, αν δημιουργηθούν οι συνθήκες, και οι δυο πλευρές δεν θα διστάσουν να απαντήσουν με απευθείας χτύπημα.
Οι πρόσφατες κινήσεις αποκλιμάκωσης έχουν ενδιαφέρον, επειδή και οι δυο «χτίζουν» μια θέση αποτροπής. Η ιρανική ηγεσία ήθελε να υποστηρίξει στο εσωτερικό ότι υπάρχει αποτροπή. Δεν μιλάμε εδώ για αποκατάσταση της αποτροπής, επειδή το Ιράν δεν έχει καταφέρει να επιβάλει μια θέση αποτροπής έναντι του Ισραήλ. Η στρατηγική θέση του Ιράν είναι βασισμένη σε ένα μύθο αποτροπής για εσωτερική κατανάλωση. Αυτή η εντυπωσιακή αλλά όχι ιδιαίτερα ισχυρή αντίδραση είχε μια στόχευση καθαρά εσωτερικών εντυπώσεων. Για την ακρίβεια, πιστεύω ότι το Ιράν ήθελε να προκαλέσει κάποια ζημιά, γεγονός που συνάδει με τον αριθμό των πυραύλων και drones που εκτόξευσε, ακόμα και εάν η Τεχεράνη δεν ήθελε κλιμάκωση. Φυσικά, κανείς δεν πρόκειται να πει «απέτυχα».
Από την άλλη πλευρά, η ισραηλινή αντίδραση έστειλε το μήνυμα ότι η επίθεση δεν συνιστά αποτροπή και ότι η χώρα θα αντεπιτεθεί. Είναι ξεκάθαρο ότι κανένας Ισραηλινός πρωθυπουργός δεν θα μπορούσε να μην αντιδράσει. Η προτροπή του προέδρου Μπάιντεν «κάντε τον γύρο της νίκης» και μην αντιδράσετε, ήταν ουτοπική. Την επόμενη φορά δεν θα υπάρξει προειδοποίηση και θα έχουμε πολύ μεγαλύτερη ζημιά, όποιος και αν κάνει την πρώτη κίνηση. Προς το παρόν, όμως, είμαστε σε κύκλο αποκλιμάκωσης.
Αυτό που περιμένω είναι μια επιστροφή στο πρότερη κατάσταση του σκιώδους πολέμου, χωρίς άμεση εμπλοκή των δύο χωρών. Από το Νοέμβριο γνωρίζουμε ότι η Χεζμπολά θα επιδείξει αυτοσυγκράτηση και δεν θα επιδιώξει κλιμάκωση. Επίσης, η άποψη μου είναι ότι ο Νετανιάχου δεν θέλει να προκαλέσει γενικότερη περιφερειακή ανάφλεξη προκαλώντας είσοδο του Ιράν στον πόλεμο. Όμως, το Ισραήλ θέλει το Ιράν να πληρώσει ακριβότερα για την υποστήριξη παραστρατιωτικών δυνάμεων, οι οποίες που στρέφονται εναντίον του, ώστε η αίσθηση αποτροπής να ενισχυθεί. Αυτή η στρατηγική επιδίωξη είναι σταθερή ήδη από την προηγούμενη διακυβέρνηση Μπένετ – Λαπίντ.
-Εκτιμάτε, δηλαδή, ότι έχει απομακρυνθεί ο κίνδυνος περιφερειακής σύγκρουσης;
Για τους Ισραηλινούς όσο εξελίσσεται ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων (proxy war) με τις παραστρατιωτικές ομάδες που υποστηρίζονται από το Ιράν, δεν αλλάζει κάτι. Η προσωρινή αποκλιμάκωση που μπορεί να επιτευχθεί στις συνομιλίες του Ομάν (σ.σ δημοσιεύματα φέρουν το Ισραήλ και το Ιράν να βρίσκονται σε έμμεσες συνομιλίες στο Ομάν, με συμμετοχή των Αμερικανών), θα πρέπει να έχει επίπτωση στη συμπεριφορά των παραστρατιωτικών οργανώσεων, ιδιαίτερα της Χεζμπολά. Η Χεζμπολά δεν θα σταματήσει να επιχειρεί όσο εξελίσσεται ο πόλεμος στη Γάζα, αλλά και δεν θα κλιμακώσει περαιτέρω τις επιθέσεις. Πρόκειται για μια λεπτή ισορροπία με σκοπό να αποτρέψει ισχυρότερα αντίποινα από το Ισραήλ και την πολεμική εμπλοκή.
Ας υποθέσουμε ότι τελειώνει η σύγκρουση στη Γάζα και ακολουθούν συνομιλίες με αμερικανική ή/και γαλλική διαμεσολάβηση. Το σκηνικό είναι ήδη στημένο. Το Ισραήλ μπορεί να χτυπήσει απευθείας το Ιράν σε αντίποινα για δράση της Χεζμπολά, με βάση την αντίληψη κινδύνου που ισχύει σήμερα. Η «πρόβα» του Ιράν, και η στόχευση ενός αντιαεροπορικού συστήματος στο Ισφαχάν που αποδίδεται στο Ισραήλ, θέτουν τις βασικές παραμέτρους του σεναρίου.
Ανεξάρτητα από τις διαπραγματεύσεις, το στρατηγικό πλαίσιο της σύγκρουσης παραμένει αμετάβλητο. Στην ευρύτερη περιοχή έχουμε μια σειρά από επικαλυπτόμενες συγκρούσεις: Ισραήλ και Χεζμπολά, Ισραήλ και Χαμάς, οι επιθέσεις των Χούθι στα ανοικτά της Υεμένης. Υπάρχουν και άλλες παραστρατιωτικές οργανώσεις υποστηριζόμενες από το Ιράν στο Ιράκ και στη Συρία, που επιχειρούν κατά του Ισραήλ με χαμηλότερης αξίας στόχους. Αυτό είναι το πλαίσιο μιας περιφερειακής σύγκρουσης. Προς το παρόν, το σημείο κλειδί είναι η δράση της Χεζμπολά.
Εάν υπάρξει κλιμάκωση του πολέμου σε περιφερειακό επίπεδο, κάποια κράτη που αυτή τη στιγμή έχουν θετική στάση έναντι του Ισραήλ – διακριτικά υποβοηθώντας την αναχαίτιση Ιρανικών πυραύλων για παράδειγμα – μπορεί να αλλάξουν τακτική. Τα κράτη αυτά έχουν δείξει ότι θέλουν ν’ αποφύγουν ιρανικά αντίποινα και ισορροπούν το ρίσκο με τη σιωπηρή επένδυση τους σε μια Αμερικανική αντιαεροπορική ασπίδα. Όταν η ιρανική ηγεσία αντιλαμβάνεται την ευθυγράμμιση της πολιτικής ασφαλείας ενός κράτους με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, τότε θεωρεί αυτό το κράτος μέρος του «προβλήματος», θεωρώντας κατά προέκταση αυτό το κράτος νόμιμο στόχο σ’ ένα σενάριο κρίσης. Ο στόχος σ’ ένα σενάριο κρίσης θα είναι οι στρατηγικές υποδομές αυτών των κρατών: εργοστάσια αφαλάτωσης νερού, διαλυστήρια, αεροδρόμια, λιμάνια, κ.ο.κ.
-Αν επικεντρωθούμε στις οικονομικές επιπτώσεις στην ευρύτερη περιοχή, τί περιμένουμε για τη ναυτιλία και την ενέργεια; Η Διώρυγα του Σουέζ δεν είναι πλέον η αυτονόητη είσοδος προς την Ευρώπη και αυτό συνεπάγεται μεγάλο κόστος. Πόσο μπορεί να διατηρηθεί αυτή η κατάσταση;
Το ερώτημα της Διώρυγας του Σουέζ συνδέεται με τη δράση των Χούθι στην Υεμένη. Τα έσοδα διέλευσης της διώρυγας για την Αίγυπτο μειώθηκαν κατά 50% τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου στη Γάζα. Από τότε, οι ναυλωτές πλοίων πρέπει να υπολογίζουν το λιγότερο δέκα επιπλέον μέρες ναυσιπλοΐας αφού τα πλοία πρέπει να κατευθύνονται περιμετρικά προς την Ευρώπη από το ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Φυσικά δεν πληρώνουν τα έξοδα διέλευσης του Σουέζ, αλλά πληρώνουν για καύσιμα και άλλα έξοδα. Υπάρχει ένας δια ξηράς εμπορικός δρόμος με φορτηγά, από το λιμάνι Jebel Ali στα Εμιράτα, μέσω Σαουδικής Αραβίας και Ιορδανίας. Όμως, τα φορτηγά δεν μπορούν φυσικά να αντικαταστήσουν πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Είναι θέμα κλίμακας. Τέτοιου είδους λύσεις δεν είναι μακροπρόθεσμες και δεν υποκαθιστούν τις θαλάσσιες μεταφορές.
Εργαζόμαστε προκειμένου να υπολογίσουμε το δυνητικό πλήγμα σε διάφορους τομείς της οικονομίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διακίνηση προϊόντων που βασίζονται στις αερομεταφορές, (μικροτσίπ, πολύτιμα μέταλλα, κ.ο.κ). Υπάρχει πρόβλημα σε προϊόντα εποχιακής φύσης, όπως τα παιχνίδια. Η επίπτωση είναι μικρότερη στην ενέργεια, τόσο στο πετρέλαιο όσο και το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Η τιμή της ενέργειας δεν έχει επηρεαστεί σημαντικά. Είμαστε ακόμα στο φάσμα των 80-90 δολαρίων το βαρέλι, με την αγορά να έχει προϋπολογίσει το όποιο ρίσκο στις αρχές του έτους.
Για το ορατό μέλλον περιμένουμε την διατήρηση της κρίσης στην Ερυθρά Θάλασσα και στο Μμαμπ ελ Μανέμπ. Ακόμα και εάν υπάρξει κάποια ανακωχή ανάμεσα στο Ισραήλ και στη Χαμάς, οι Χούθι θα συνεχίσουν τις επιθέσεις στην περιοχή. Μπορεί τα αρχικά τους κίνητρα να ήταν ιδεολογικά και να συνδέονταν με το Ισραήλ, αλλά τα βαθύτερα κίνητρα τους δεν έχουν καμία σχέση με το Ισραήλ.
Υπό αυτό το πρίσμα, ας προσέξουμε δυο σημεία:
Πρώτον, οι Χούθι θέλουν να επιβεβαιώσουν την εσωτερική ισχύ τους, όσο είναι σε πολεμική εμπλοκή με την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση. Αυτό σημαίνει πρόσβαση σε χρηματοδότηση και πετρέλαιο. Διαπραγματεύονται με τους Σαουδάραβες, που ψάχνουν δρόμο απεμπλοκής, απαιτώντας οικονομικά ανταλλάγματα.
Δεύτερον, εάν δούμε την στατιστική εικόνα των επιθέσεων των Χούθι από τις αρχές Απριλίου, μόλις το 7% είναι έναντι διερχόμενων πλοίων που μπορεί κανείς να συνδέσει με Ισραηλινά συμφέροντα. Από τις 12 Ιανουαρίου, όταν οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί έστειλαν τον στόλο τους στην περιοχή, οι επιθέσεις είναι περισσότερο τυχαίες και ευκαιριακές, αν και τελικά τα μισά πλοία μπορούν να συνδεθούν με Άγγλο-Αμερικανικά συμφέροντα. Στηρίζονται στις υπηρεσίες πληροφοριών των Ιρανών και δεν φαίνεται να έχουν ποιοτικά στοιχεία για τη ναυτιλία.
-Βλέπετε κοινωνικές αναταραχές με περιφερειακές επιπτώσεις;
Κράτη όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία έχουν πράγματι ν’ αντιμετωπίσουν κοινωνικές και οικονομικές πιέσεις. Η πλειονότητα του πληθυσμού είναι Παλαιστίνιοι και αυτό αποτελεί πρόκληση στο πλαίσιο του πολέμου μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς.
Όσον αφορά τις οικονομικές αντοχές αυτών των κρατών, η ενέργεια είναι η ανεξάρτητη μεταβλητή, με επιπτώσεις στον πληθωρισμό και τις τιμές καταναλωτή. Εάν πράγματι προκύψει μια περιφερειακή σύγκρουση, θα πάμε από 80-90 δολάρια το βαρέλι στα 100-120 δολάρια. Οι εισαγωγείς ενέργειας θα υποφέρουν, συμπεριλαμβανομένων της Αιγύπτου και της Ιορδανίας στη Μέση Ανατολή, αλλά δεν θα είναι οι μόνοι.
Η Αίγυπτος βλέπει τα έσοδα της να μειώνονται και τυχόν άνοδος στην τιμή της ενέργειας θα λειτουργούσε σωρευτικά στην κοινωνική κρίση. Υπάρχει μια συμφωνία με το ΔΝΤ που προσωρινά αποσυμπιέζει την κρίση για το άμεσο μέλλον, αλλά οι δομικές προκλήσεις παραμένουν.
Οι εξαγωγείς ενέργειας έχουν οικονομικά περιθώρια και είναι περισσότερο ανθεκτικές, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα και το Κατάρ. Υπό την προϋπόθεση ότι οι στρατηγικές υποδομές τους δεν απειλούνται, οι οικονομίες τους είναι περισσότερο ανθεκτικές.
Τους τελευταίους επτά μήνες η Ισραηλινή οικονομία δείχνει να είναι ανθεκτική. Το σέκελ διατηρεί μια σταθερή ισοτιμία και το κράτος εξακολουθεί να εξάγει φυσικό αέριο. Ο κύριος ενεργειακός εταίρος για τις εισαγωγές πετρελαίου βασίζεται σε μακροπρόθεσμα συμβόλαια με το Αζερμπαϊτζάν και το Καζακστάν και όχι σε χώρες της περιοχής. Φυσικά υπάρχουν και άλλες χώρες που μπορεί να επηρεαστούν, ειδικά τα κράτη που βασίζονται στη ναυτιλία, όπως η Σιγκαπούρη και η Ελλάδα. Η ναυτιλία παραμένει ανήσυχη.
