Mε ένα εντυπωσιακό “full circle moment”, το Μεξικό, ακριβώς 3 χρόνια μετά την πρώτη εφαρμογή της συνταγματικής εντολής “Gender Parity in Everything”, εκλέγει την πρώτη γυναίκα πρόεδρο στην ιστορία της χώρας, Claudia Sheinbaum. Σε αντίθεση με τον προκάτοχό της, η Sheinbaum είναι αριστερή, με τεχνοκρατική προσέγγιση και προοδευτικές απόψεις. Επικαλείται συχνά τη φεμινίστρια και πολιτική ακτιβίστρια, Angela Davis και εστιάζει στις περιθωριοποιημένες γυναίκες.
Κάποιος θα μπορούσε εύκολα να ισχυριστεί ότι η άνοδος του φεμινισμού στο Μεξικό είναι απάντηση στην έμφυλη βία – περίπου 10 γυναικοκτονίες διαπράττονται καθημερινά στη χώρα – καθώς και στην ευρύτερη έμφυλη ανισότητα, συμπεριλαμβανομένης αυτής στην οποία υπόκεινται οι γυναίκες στην πολιτική.
Το “Parity in Everything” στο Μεξικό, μεταφράζεται σε ποσοστώσεις φύλου για όλες τις δημοφιλείς εκλεγμένες θέσεις. Ωστόσο, αν και ο αριθμός των γυναικών που βρίσκονται σε κυβερνητικές θέσεις έχει αυξηθεί, οι γυναίκες πολιτικοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ανισότητες τόσο εντός των κομμάτων τους, όσο και από την κοινή γνώμη, η οποία τις αξιολογεί με διαφορετικά και πιο σκληρά κριτήρια σε σχέση με τους άντρες πολιτικούς.
Έμφυλα Στερεότυπα στην Πολιτική
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως τα έμφυλα στερεότυπα υποδεικνύουν – και σε ορισμένες περιπτώσεις, δυστυχώς, επιβάλλουν – συγκεκριμένους κανόνες, ταυτότητες και προκαθορισμένες προσδοκίες και αξιώσεις που μπορεί να έχει το άτομο. Αν και τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μια πρόοδος, οι κοινωνίες, σε μεγάλο μέρος, εξακολουθούν να αναγνωρίζουν τις ηγετικές θέσεις ως θέσεις ανδρών.
Στην πραγματικότητα όμως, ο μοναδικός λόγος πίσω από την αντίληψη αυτή είναι ότι έχουμε συνηθίσει. Πολύ απλά, η πολιτική και ο δημόσιος χώρος γενικότερα, έχουν κατασκευαστεί ιστορικά ως χώροι που ανήκουν αποκλειστικά σε άνδρες. Και εφόσον η εξουσία αποτελούσε ανέκαθεν «προνόμιο» των ανδρών, οι γυναίκες διαχρονικά περιθωριοποιούνται και στην πολιτική θεωρούνται «αποκλίνουσες» ή λίγες. Στην περίπτωση του Μεξικού, η Sheinbaum χαρακτηρίζεται από τους επικριτές της ως υπερβολικά σοβαρή και σκληρή — μια «εριστική σπασίκλας που προσπαθεί πολύ».
Με άλλα λόγια, η καταλληλότητα των γυναικών πολιτικών δεν κρίνεται με βάση τα διαπιστευτήριά τους ή την πολιτική τους πορεία, αλλά αποδομείται μέσα από το πρίσμα των έμφυλων στερεοτύπων, το παρελθόν τους, την προσωπική τους ζωή, τις στυλιστικές τους επιλογές, το αν έχουν οικογένεια ή όχι. Με αποτέλεσμα, οι γυναίκες που επιδιώκουν πολιτικά αξιώματα, να απαρνιούνται τη θηλυκότητά τους, να υιοθετούν αρρενωπά χαρακτηριστικά και
να οδηγούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε έννοιες, τις οποίες η κοινωνία ανάγει στο δίλημμα: Ευαισθησία ή Δυναμισμός. H αληθινή πολιτική όμως, κατεξοχήν, απαιτεί τη συνύπαρξη αυτών των δύο. Γιατί, ο λόγος που ασχολείται κανείς με αυτή, εκτός από τη λήψη αποφάσεων, απαιτεί ή μαλλον θα έπρεπε να απαιτεί, να νοιάζεται για τον άλλο.
Ποσοστώσεις και πραγματικός αντίκτυπος
Η εκλογή της Sheinbaum είναι σίγουρα μια νίκη για τη Γυναίκα στον χώρο της πολιτικής και για κάθε γυναίκα που δεν συμβιβάζεται με τις προσδοκίες και τους ρόλους που της επιβάλλει η κοινωνία. Ωστόσο, η πορεία προς την πλήρη ισότητα, είναι μια άλλη, μεγαλύτερη συζήτηση. Η ισότητα των φύλων δεν προσμετράται σε ποσοστώσεις. Δεν επιτυγχάνεται μόνο με νομοθετικά μέτρα. Αλλά απαιτεί συνολική και στρατηγική αλλαγή κουλτούρας. Απαιτεί μια καλύτερη και πιο συνειδητή προσπάθεια αποδόμησης των έμφυλων στερεοτύπων που είναι βαθιά εσωτερικευμένα και ριζωμένα στον καθέναν και στην καθεμία από εμάς. Η απλή αντικατάσταση ενός άντρα πολιτικού, από μία γυναίκα πολιτικό, η οποία προκειμένου να λάβει το χρίσμα αναγκάζεται να στριμώξει την προσωπικότητά της για να ταιριάξει στο καλούπι που άφησε ο τελευταίος στον θώκο του, δεν κάνει τίποτα για τις ανισότητες. Τουναντίον, διαιωνίζει το πρόβλημα και με έναν αρκετά παράδοξο τρόπο, καταλήγει να εγκλωβίζει ακόμα περισσότερο τις γυναίκες.
Οι Γυναίκες στην Πολιτική ως φορείς ουσιαστικής αλλαγής
Η πραγματική ισότητα θα έρθει όταν το φύλο δεν θα παρεμβαίνει στην συζήτηση. Όταν η γυναικεία αυτοδιάθεση δεν θα περιστέλλεται απέναντι στην εμμονή της κοινωνίας να βλέπει μέσα από έναν σεξιστικό φακό. Όταν οι γυναίκες θα αξιολογούνται με κριτήριο τις ικανότητες, τα πεπραγμένα τους, το «φαίνεσθαι» αλλά και το «είναι». Όπως άλλωστε, θα πρέπει να αξιολογούνται όλοι οι πολιτικοί.
Η σημασία των συμβολισμών και του φαίνεσθαι στην πολιτική έχει αποδειχθεί πολλές φορές. Είμαστε έτσι φτιαγμένοι – η ανάγκη να πιστεύουμε σε κάτι καλύτερο, σε κάτι ανώτερο και η ελπίδα που έρχεται μαζί με αυτό, είναι κομμάτι του κώδικά μας – ακόμα και όταν ξέρουμε ότι μπορεί αυτό το κάτι να είναι πλασματικό. Αλλά σε καιρούς που η πολιτική ακολουθεί την επικοινωνία και μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε πολιτική των εντυπώσεων, οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε κυρίως τη σημασία του «είναι». Υπάρχει η ανάγκη για περισσότερες «αντισυμβατικές» προσωπικότητες.
Σε μια προσπάθεια για ακόμα ένα full circle moment, όπως έχει πει και η Davis –αγαπημένη της Sheinbaum: «Δεν οφείλουμε να αποδεχτούμε τα πράγματα που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, αλλά να αλλάξουμε αυτά που δεν μπορούμε να αποδεχτούμε».
Μένει να δούμε από τη Sheinbaum, πώς θα διαχειριστεί τη μεγάλη νίκη της, την κριτική και τη θέση της.
*Η Ειρήνη Φρυγανά είναι Σύμβουλος Επικοινωνίας με μεταπτυχιακό στην Πολιτική Επικοινωνία και ειδίκευση σε θέματα φύλου.
