Ένα συνέδριο αλλιώτικο από τα συνήθη επιστημονικά συνέδρια έλαβε χώρα την εβδομάδα που πέρασε στην Αθήνα. Αντικείμενό του δεν ήταν οι ερευνητικές πρόοδοι σε κάποιο επιστημονικό πεδίο, αλλά το ίδιο το ερευνητικό γίγνεσθαι. Ο λόγος για το 8ο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Ακεραιότητα της Έρευνας (World Conference on Research Integrity – WCRI), τη διετή συνάντηση της, μικρής μεν, ιδιαιτέρως δραστήριας δε, κοινότητας επιστημόνων που ασχολούνται με το πεδίο της ακεραιότητας στην έρευνα. Τι συζήτησαν όμως οι οκτακόσιοι και πλέον επιστήμονες που κατέφθασαν στην Αθήνα για να λάβουν μέρος στο Συνέδριο και, το σημαντικότερο, γιατί χρειάζεται ένα τέτοιο πεδίο;
Η σύντομη απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι ότι και οι ερευνητές είναι άνθρωποι και ότι, όπως συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους, η ακεραιότητα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη υγιών σχέσεων. Εν προκειμένω, υγιών σχέσεων τόσο μεταξύ ερευνητών όσο και μεταξύ ερευνητών και κοινωνικού συνόλου. Παρόλο λοιπόν που θα ήταν εύκολο, παρασυρμένος κανείς από τον τίτλο του Συνεδρίου, να συμπεράνει ότι η συνάντηση δεν ήταν παρά μια συλλογική ομφαλοσκόπηση επιστημόνων χωρίς κανένα ενδιαφέρον για εμάς τους κοινούς θνητούς, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική: ζούμε στην εποχή κατά την οποία περισσότερες από 2 εκατομμύρια ερευνητικές εργασίες δημοσιεύονται σε περισσότερα από 30.000 επιστημονικά περιοδικά κάθε χρόνο. Η αξιοπιστία των επιστημονικών ευρημάτων είναι ευθέως ανάλογη με την ακεραιότητα των επιστημόνων, και το αν οι κοινωνίες εμπιστεύονται (ή όχι) τα ευρήματα των επιστημόνων μπορεί ενίοτε να είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, όπως (απ)έδειξε η πρόσφατη πανδημία.
«Η ακεραιότητα στην έρευνα απασχολούσε ανέκαθεν τους ερευνητές».
Το πώς θα διαφυλαχθεί η αξιοπιστία της έρευνας είναι λοιπόν το αντικείμενο των συζητήσεων στα συνέδρια WCRI τα οποία ξεκίνησαν το 2007 από τη Λισαβόνα. Αν και η ανάγκη να διαφυλαχθεί η αξιοπιστία της έρευνας κατέστη επείγουσα τα τελευταία 20 χρόνια όταν ξέσπασε η επονομαζόμενη «κρίση επαναληψιμότητας» (δηλαδή η κρίση που προήλθε από την αδυναμία των επιστημόνων να καταλήξουν στο ίδιο συμπέρασμα όταν επαναλαμβάνουν πείραμα συναδέλφων τους), η ακεραιότητα στην έρευνα απασχολούσε ανέκαθεν τους ερευνητές. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από διάλεξη που έδωσε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας ο χαρισματικός φυσικός Ρίτσαρντ Φάινμαν (Richard Feynman, 1918-1988) στα μέσα της δεκαετίας του ’70 περιγράφοντας την ακεραιότητα ως «μια αρχή επιστημονικής σκέψης που αντιστοιχεί σε ένα είδος απόλυτης ειλικρίνειας» και προέτρεψε τους φοιτητές κάθε φορά που δημοσιοποιούν ένα πείραμα να αναφέρουν όλα όσα πιστεύουν «ότι θα μπορούσαν να το καταστήσουν άκυρο».
Στα χνάρια του Φάινμαν κινούνται και τα πορίσματα του Συνεδρίου, τα οποία θα δημοσιευθούν σύντομα στη «Χάρτα των Αθηνών», τον ηθικό κώδικα που θα καθοδηγεί τους ερευνητές για τα επόμενα χρόνια. Για το καλό της έρευνας και του κοινωνικού συνόλου.
