Ο Γραμμένος Ε. Ευστάθιος είναι Δικηγόρος Αθηνών – Εργατολόγος και
επισκέπτης Καθηγητής στο μάθημα «ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ» στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό
«Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σύμφωνα με το άρθρο 20 του ν. 3863/2010, καθώς και την εγκύκλιο 43/2013 του τέως ΙΚΑ, νυν ΕΦΚΑ, το εργόσημο συνιστά ειδική επιταγή αμοιβής και παρακράτησης εισφορών περιστασιακά απασχολούμενων. Πρόκειται για έναν ιδιαίτερο τρόπο πληρωμής των περιστασιακά εργαζομένων, ο οποίος αφορά ιδιώτες ή πολύ μικρούς επιχειρηματίες, εφόσον απασχολούν περιστασιακά εργαζόμενους. Δεν υπάγονται επομένως, στην ασφάλιση μέσω εργοσήμου πρόσωπα που απασχολούνται με συμβάσεις απασχόλησης πλήρους ή μερικής απασχόλησης, παρά μόνο εργαζόμενοι που αμείβονται με την ώρα ή την ημέρα. Μολονότι αρχικά αφορούσε υπηρεσίες κυρίως οικογενειακού ή οικιακού χαρακτήρα, επεκτείνεται διαρκώς και σε περισσότερες κατηγορίες απασχολούμενων, όπως γίνεται αναφορά στη συνέχεια. ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΑΜΕΙΒΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΕΡΓΟΣΗΜΟ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ
Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, στην ασφάλιση με εργόσημο υπάγονταν κατ’ αρχάς όσοι παρείχαν προσωπικές υπηρεσίες οικιακού χαρακτήρα, ασχέτως διάρκειας, υπό την προϋπόθεση ότι εκτελούνταν στην κατοικία του εκδότη του εργοσήμου. Οι υπηρεσίες οικιακού χαρακτήρα δύνανται να περιλαμβάνουν οικιακούς βοηθούς, οδηγούς, κηπουρούς, εργαζόμενους για φύλαξη και μεταφορά παιδιών, παροχή βοήθειας σε ηλικιωμένα άτομα, νοσηλευτική φροντίδα αρρώστων ή κατάκοιτων ατόμων, εκτέλεση μεμονωμένων μικροεπισκευαστικών εργασιών που δε συνιστούν οικοδομικές εργασίας, παράδοση ιδιαίτερων μαθημάτων και τέλος, αισθητική φροντίδα όπως κομμωτική και περιποίηση προσώπου ή σώματος. Οι υποπεριπτώσεις αυτές προβλέπονται ρητά στο άρθρο 20§1 περ. Α στ. α’ ως θ’ του ν. 3863/2010.
Περαιτέρω, στη ρύθμιση υπάγεται και προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες καθαρισμού και κηπουρικής κοινόχρηστων χώρων, πολυκατοικιών, αμειβόμενο με την ώρα ή τη μέρα, μη παρέχον την υπηρεσία αυτή ως υπαλληλικό προσωπικό εταιρείας ή ως μέλος εταιρείας (άρθρο 20§1 περ. Β). Οι απασχολούμενοι ως εργάτες γης σε εργασίες καλυπτόμενες από την ασφάλιση του ΟΓΑ (20§1 περ. Γ). Ως προς τους εργάτες γης, ας αναφέρουμε πως καταργήθηκε το ειδικό παράβολο ασφάλισης αγρεργατών (άρθρο 42 ν. 4387/2016). Η έκδοση εργοσήμου είναι πλέον υποχρεωτική και στο άρθρο 76 του ν. 4826/2021 προβλέπεται και ο τρόπος εκκαθάρισής του.
Τέλος, μέσω εργοσήμου αμείβονται και οι διανομείς διαφημιστικών εντύπων με το σύστημα της διανομής με ή χωρίς διεύθυνση του αποδέκτη· οι απασχολούμενοι στην προώθηση προϊόντων προσώπου και σώματος για λογαριασμό μιας ή περισσότερων επιχειρήσεων κατ’ οίκων ή σε άλλο χώρο· οι απασχολούμενοι στην προώθηση καταναλωτικών προϊόντων σε πολυκαταστήματα και supermarket· το απασχολούμενο προσωπικό από Π.Α.Ε, Κ.Α.Ε. και λοιπά νομικά πρόσωπα επαγγελματικού και ερασιτεχνικού αθλητισμού, αποκλειστικά και μόνο κατά τη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων· οι διαιτητές, βοηθοί διαιτητές και παρατηρητές διαιτησίας των αγώνων αθλημάτων επαγγελματικής κατηγορίας· οι απασχολούμενοι ως κομπάρσοι σε τηλεοπτικές εκπομπές ή παραγωγές κινηματογραφικών ταινιών ή διαφημίσεων· οι περιστασιακά απασχολούμενοι στη μουσική κάλυψη ιδιωτικών εκδηλώσεων και συνεστιάσεων οι οποίοι δεν απασχολούνται όμως ως υπαλληλικό προσωπικό εταιρίας ή ως μέλη εταιρίας και το προσωπικό συνοδείας το οποίο παρέχει υπηρεσίες για τη στήριξη των ατόμων με αναπηρία που συμμετέχουν στο κατασκηνωτικό πρόγραμμα ΑμεΑ του άρθρου 19 ν. 2646/1998 (άρθρο 20§1 περ. Δ ως ΣΤ).
Αξίζει να σημειωθεί πως, προκειμένου να αποφευχθούν δικαστικές διενέξεις σχετικά, κάθε ζήτημα περί υπαγωγής ή εξαίρεσης συγκεκριμένης μορφής απασχόλησης ή παροχής υπηρεσιών από τις διατάξεις σχετικά με την αμοιβή μέσω εργοσήμου, ρυθμίζεται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας, ύστερα από γνωμοδότηση του Συμβουλίου Κοινωνικής Ασφάλισης. Πάντως, γίνεται καθολικά δεκτό πως μια γενίκευση της ασφάλισης μέσω εργοσήμου εγκυμονεί πράγματι κινδύνους «ελαστικοποίησης της διαδικασίας ασφάλισης».
Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 60 του ν. 4635/2019, οι απασχολούμενοι με εργόσημο καταχωρίζονται υποχρεωτικά στο πληροφοριακό σύστημα ΕΡΓΑΝΗ, όπως επίσης και απογράφονται στο μητρώο ασφαλισμένων με εργόσημο του e-ΕΦΚΑ του υποκαταστήματος του τόπου κατοικίας τους, με την προσκόμιση του πρώτου εξαργυρωμένου εργοσήμου. Ειδικότερα, στο άρθρο 60 του ως άνω νόμου «Αναβάθμιση του ρόλου του πληροφοριακού συστήματος «ΕΡΓΑΝΗ» στην καταγραφή της εργασίας και της παροχής υπηρεσιών» του ν. 4635/2019 «Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης του Πληροφοριακού Σύστηματος «ΕΡΓΑΝΗ» του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων θεσμοθετείται υποχρέωση καταχώρησης και της απασχόλησης με συμβάσεις ανεξαρτήτων υπηρεσιών και εργοσήμου. Ως εκ τούτου, με την προωθούμενη ρύθμιση επιτυγχάνεται αποτελεσματικότερη και πληρέστερη χαρτογράφηση και απεικόνιση της απασχόλησης», ορίζονται τα εξής: «1. Συμβάσεις ανεξαρτήτων υπηρεσιών, απασχολούμενων σε έως δύο λήπτες των υπηρεσιών αυτών σύμφωνα με την παράγραφο 9 του άρθρου 39 του ν. 4387/2016, όπως ισχύει, και οι απασχολούμενοι με εργόσημο σύμφωνα με το άρθρο 20 του ν. 3863/2010, όπως ισχύει, καταχωρίζονται υποχρεωτικά στο πληροφοριακό σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ» του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. 2. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων ρυθμίζεται κάθε σχετικό θέμα για την εφαρμογή της παρούσας διάταξης, καθώς και για την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση παραβίασής της.».
Μέχρι και σήμερα (σ.σ. 13.10.2023), αφενός μεν, δεν έχει εκδοθεί η απόφαση που προβλέπεται στην παρ. 2 του άρθρου 60 του ν. 4635/2019 που να ρυθμίζει το σχετικό θέμα, αφετέρου δε, δεν έχει ολοκληρωθεί το Π.Σ. Εργάνη ΙΙ, και κατ’ επέκταση, δεν υφίσταται καμία υποχρέωση για τους αμειβόμενους με εργόσημο, ως προς το Π.Σ. Εργάνη.
ΕΚΔΟΣΗ ΚΑΙ ΕΞΑΡΓΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΗΜΟΥ
Ασφαλώς, για τις ανωτέρω κατηγορίες περιστασιακά απασχολούμενων η έκδοση εργοσήμου αποτελεί για τον εργοδότη υποχρεωτικό τρόπο πληρωμής. Έτσι, η παράβαση της πληρωμής με εργόσημο συνεπάγεται πρόστιμο ίσο με το 50πλάσιο του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη της 31ης Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους σύμφωνα με την ΕΓΣΣΕ και επιβάλλεται από τον αντίστοιχο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (άρθρο 24 ν. 3863/2010). Αντίστοιχα, ο εργαζόμενος δε μπορεί να αρνηθεί την πληρωμή του με τον τρόπο αυτό. Η έκδοσή του γίνεται σε διπλότυπο ή σε δύο αποκόμματα κατά το χρόνο της αγοράς του. Το ένα αντίτυπο ή απόκομμα αφορά στον εργαζόμενο και το άλλο στον εργοδότη. Κάθε εργόσημο φέρει ένα μοναδικό αλγοριθμικό αριθμό που εξασφαλίζει τη γνησιότητά του και συνιστά τίτλο αξίας. Η ισχύς του είναι τέσσερις μήνες, από τη στιγμή της έκδοσής του, ενώ με την παρέλευση του τετραμήνου ακυρώνεται αυτοδίκαια.
Η αγορά του γίνεται από τον εργοδότη, με την καταβολή του αντίστοιχου ποσού στα κατά τόπους Υποκαταστήματα των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, όπως επίσης και στις συνεργαζόμενες με τους φορείς τράπεζες, στα ΕΛΤΑ και στα ΚΕΠ καθώς και σε κάθε άλλο φορέα έπειτα από απόφαση του Υπουργού Εργασίας (20§3 του ν. 3863/2010). Ασφαλώς, δικαίωμα εξαργύρωσης έχει αποκλειστικά ο αποδέκτης του εργοσήμου.
ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΕΙΣΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΕΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ
Θα πρέπει να σημειωθεί πως στην πληρωμή μέσω εργοσήμου υπό τύπο επιταγής, περιλαμβάνεται το σύνολο των οφειλόμενων μισθολογικών παροχών, όπως αυτές καθορίζονται από το νόμο ή τη συλλογική σύμβαση, επομένως μέσω αυτού καταβάλλονται και τα επιδόματα εορτών και άδειας. Υπόψη λαμβάνεται το προσυμφωνημένο ποσό αμοιβής μεταξύ του εργοδότη και του μισθωτού, χωρίς να επιτρέπεται πάντως η ονομαστική αξία του να είναι μικρότερη των 5 ευρώ. Περαιτέρω, στο εργόσημο περιλαμβάνονται και οι εισφορές τόσο του εργαζομένου, όσο και του εργοδότη, οι οποίες ανέρχονται στο 25% επί της αναγραφόμενης τιμής.Για τις ημέρες ασφάλισης που αναγνωρίζονται από τον e-ΕΦΚΑ πλέον, ισχύει η ρύθμιση του άρθρου 21 του ν. 3863/2010. Ειδικότερα, τα πρόσωπα, τα οποία αμείβονται με εργόσημο δικαιούνται τόσες μέρες ασφάλισης, όσες προκύπτουν από τη διαίρεση του ποσού των ασφαλιστικών εισφορών που είχαν παρακρατηθεί μέσω του εργοσήμου με το ποσό εισφορών που αντιστοιχεί στο ημερομίσθιο ανειδίκευτου εργάτη την 31η Δεκεμβρίου του προηγούμενου έτους, σύμφωνα με την ΕΓΣΣΕ. Αυτές οι ημέρες ασφάλισης δε μπορούν να υπερβούν τις 25 ανά ημερολογιακό μήνα ή τις 300 ημέρες ασφάλισης ανά ημερολογιακό έτος. Αίτημα για επιστροφή του ποσού των ασφαλιστικών εισφορών που αντιστοιχεί στις επιπλέον των 25 ημερών, δεν ικανοποιείται.
